Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
48
muassasaga kelishardi-da sindirib qo‘ygan qatiq idishlari o‘rniga qatiq to‘la yangi idishni 
olib, hech narsa bo‘lmagandek uyga kirib borishardi.
Shunday muassasalardan oxiri zikr qiladiganimiz, bu – kasal hayvonlarning muolajasi, 
ovqatlanishi, ojiz paytida rioyasini qilishga mas’ul bo‘lgan muassasalardir. Hozirda 
Damashqdagi shahar o‘yingohi qurilgan Marjal-Axzar (yashil o‘tloq) bunga misol bo‘ladi. 
Islom hazorasi soyasida barpo etilgan xayriya muassasalarining ushbu o‘ttiz turi oldin 
o‘tgan millatlardan birortasida bo‘lganmi? Ulardan ko‘pini hozirda mavjud hazoralar 
soyasida uchrata olamizmi? Shubhasiz, bu – butun dunyo g‘aflat, jaholat, qoloqlik va 
zulm ostida bo‘lgan kunda musulmonlarga nasib etgan barhayotlik yo‘lidir. Shubhasiz, 
bu – qiynalgan insoniyatdan dard va alamini ketkazgan barhayotlik yo‘lidir...
M
adrasalar to‘g‘risida so‘zlanadigan bo‘lsa, ular qo‘mondon, ulamo, tujjor, podshoh 
va amirlar tomonidan hadya qilingan juda ko‘p vaqflar evaziga bunyodga kelgandi. 
Ularning soni haddan ortiq ko‘p edi. Islom olamining bo‘yi-yu enidan kezib, o‘nlab 
muallim va mudarris ta’lim berayotgan bir necha madrasadan holi biror shahar yoki 
qishloqni uchratmas edingiz. 
Masjidlar Islom hazorasidagi madrasalarning ilk urug‘i bo‘lgan. Ular faqatgina ibodat 
o‘rni bo‘lmay, balki masjidlardan madrasa o‘rnida ham foydalanilgan. Ularda 
musulmonlar o‘qish, yozish, Qur’on, shar’iy ilmlar, til va boshqa turli fanlarni 
o‘rganganlar. Keyinchalik masjidning yonida maktablar tashkil etilib, ular o‘qish, yozish, 
Qur’on va arabiy, riyoziy ilmlardan ta’lim olishga ixtisoslashtirildi. Bu maktablar hozirgi 
davrimizdagi ibtidoiy madrasalarga o‘xshab ketardi. Ular juda ko‘p bo‘lib, hatto Ibn 
Havqal Saqamiyya bir shaharda ana shunday maktablardan uch yuztasini sanab bergan. 
Ular ba’zan katta bo‘lib, ming tolibni o‘ziga sig‘dirgan. Abul Qosim al-Balxiyning tarixida 
zikr qilinishicha, uning maktabida uch ming shogirdi tahsil olgan. Maktab shu darajada 
katta bo‘lganki, tolibi ilmlarni nazorat qilish, kuzatib turish uchun eshak minib yurishga 
majbur bo‘lardi. 
Keyinchalik maktab va masjidlar yonida madrasalar qad ko‘tara boshladi. Bu 
madrasalardagi darslar hozirgi zamondagi o‘rta va oliy o‘quv dargohlaridagi 
mashg‘ulotlarga o‘xshab ketardi. Ta’lim olish esa, barcha tabaqa uchun bepul bo‘lgan. 
Ta’lim olish huquqi millat farzandlarining hammasi uchun barobar edi. Bunda 
kambag‘alning o‘g‘li boyning o‘g‘li yonida o‘tirar, tojirning farzandi esa hunarmand va 
dehqon farzandi qatorida dars tinglardi. 
Ta’lim olish ikki xil edi: 1. Moddiy ahvoli otalari nafaqasi hisobiga yashashga imkon 
bermaydigan g‘arib talabalar uchun doxiliy (ichki) ta’lim. 2. Kechqurun ahli bayti va 
tanishlarinikiga qaytishni xohlaganlar uchun xorijiy (tashqi) ta’lim. Ta’limning doxiliy turi 
ham bepul bo‘lib, tolib uchun oziq-ovqat, tunashga, mutolaaga va ibodatga shart-sharoit 
muhayyo etilgandi. Shu sababdan hamma madrasalar ichida masjid, o‘qish zallari, 
talabalarning yotoqxonalari, kutubxona, oshxona va hammomlar bo‘lgandi. Ba’zi 
madrasalar bulardan tashqari badantarbiya mashqlari uchun ochiq havoda o‘yingohlarga 
ham ega edi.
Islom olami to‘lib-toshgan bunday madrasalarning namunalari hozir ham mavjud. 
Damashqda buyuk qahramon Nuriddin ash-Shahid asos solgan «Nuriya» madrasasi hali 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad