A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Jiyda bargli nok (Pyrus elaeagrifolia Pall.) 
bo‘yi Ю m, shoxlari 
tikanli b o ‘lib, barglari keng lansetsimon, yuz va orqa tomoni qalin tuk 
bilan qoplangan. Gullari mayda, mevasining diametri 3 sm. Yetilish 
oldidan sariq-yashil rangga kiradi. Iste’mol qilinadi. Bu nok urug‘idan 
ko‘payadi, qurg‘oqchilikka, qattiq sovuqqa va yeming sho‘rtob 
bo lishiga hamda kasalliklarga va zararkunandalarga chidamli. Bu tur 
asosan Qrimda o ‘sadi. Tog‘li hududlarda dengiz sathidan 1100 m gacha 
balandliklarda uchraydi. Seleksiya va duragaylash ishlarida katta 
ahamiyatga ega.
Tol bargli nok (Pyrus salicifolia Pall.) 
kichik daraxt yoki katta 
buta b o ‘lib, tanasi sertikan, barglari kalta bandli, plastinkasi tor 
lansetsimon, tol bargiga o ‘xshaydi. Yuz tomoni yashil, yaltiroq, orqa 
tomoni xira kulrang, mevasi mayda. Bu nok yorug‘sevar bo‘lib unumdor 
yerlarda yaxshi o‘sadi. Sho‘rtob tuproqli yerlarda ham o‘sa oladi. 
Qurg‘oqchilikka chidamli, ildizidan bachkilaydi. Kavkazning tog‘li 
hududlarda o ‘sadi. 0 ‘rmonmelioratsiya ishlarida ahamiyatga ega.
BEHI (CYD O N IA ) TURKUMI
Ushbu turkumga bitta tur-oddiy 
behi 
(Cydonia 
oblonga Mill.)
kiradi. Behi mevalari muhim oziq-ovqat ahamiyatiga ega bo‘lib, 
Markaziy Osiyo va Kavkazda k o ‘plab o‘stiriladi.Uning ko‘plab yirik 
mevali navlari yaratilgan. M evasida 8-14 tagacha urug‘i bo‘lib, 
urug‘idan oson ko‘payadi. Yirik mevali navlari payvandlash yo‘li bilan 
ko‘paytiriladi. Behiga yaqin tur 
yapon behisi 
yoki 
xenomeles
(C haenom eles japonica T hunb.L indl..) 
chiroyli qizil gullari va limon 
ko‘rinishida sariq mevalari tufayli manzarali buta sifatida ko‘plab 
o ‘stiriladi. Sovuqqa chidamli tur hisoblanadi.
BODOM (AM YG DA LU S) TURKUMI
O ddiy shirin bodom (A m ygdalus communis L.) 
doimo seleksiya 
predmeti b o ‘lib kelgan, uning k o ‘plab yirik mevali va serhosil navlari

---

yaratilgan. Bodom mag‘zi o‘ziga xos ta ’mga ega bo‘lib, oziq-ovqat 
sanoatida muhim ahamiyatga ega.
Bodom mag‘zidan yuqori sifatli moy olinadi. Danak p o ‘c h o g ‘i 
qaynatmasi ateroskleroz kasalini oldini olishda samaralidir. Bundan 
tashqari shirin bodom o‘rmon melioratsiyasida ham keng foydalaniladi, 
eroziyaga uchragan yerlarda bodomzorlar plantatsiya usulida barpo 
etilmoqda. Tabiatda 4-10 m balandlikkacha o ‘sadi novdalari qizil- 
jigarrang, barglari to'plam ko‘rinishida, barglari lansetsimon shaklda. 
Shirin bodom boshqa mevali daraxt turlariga qaraganda birinchi gullaydi 
(mart oyida), shu sababli ko‘p hollarda bahorgi sovuqlardan zararlanib 
turadi.
Mevalari quruq danak, cho‘zinchoq tuxumsimon 3-4 sm uzunlikda. 
Gullagandan so‘ng 4-5 oydan keyin pishib yetiladi. Bodom ekilgandan 
so‘ng 5-6 yiliga hosilga kiradi, 10-12 yoshlarida maksimal hosil beradi 
va 100 yilgacha yashaydi. Ildiz tizimi chuqur (6 metrgacha) rivojlanadi, 
qurg‘oqchilikka chidamli, lalmikor yerlarda bodomzorlar barpo etish 
maqsadga muvofiqdir.
Oddiy bodom asosida ko‘plab yirik mevali serhosil, m evalam i 
sifati, hajmi va shakliga ko‘ra bir-biridan farqlanuvchi qimmatli navlar 
yaratilgan. Asosan payvand qilish yo‘li bilan ko‘paytiriladi.