Suvning moyli urug’larga bo’lgan ta’siri O’simliklar quruq moddasi

Moyli o’simliklar urug’ining oqsillari va tarkibi R E J A:

1. 
   Suvning moyli urug’larga bo’lgan ta’siri
   
2. 
   O’simliklar quruq moddasi.
   

3.Moyli urug’larning oqsillari va boshqa azotli birikmalari.

4.Uglevodlar.

5.Yog’lar.

O’simliklar organizmi suv va quruq moddadan tarkib topgan. Quruq modda organik va mineral birik-malardan iborat. O’simliklarning organlari va to’qimalaridagi suv va quruq modda miqdori turlicha bu-ladi.

1. 
   O’simliklarning o’sayotgan vegetativ organlarida 70 dan 95 %,urug’larning zahira to’plovchi to’qimalarida suv bo’ladi.
   

O’simliklardagi suvning funktsiyalari uning fizik va himiyaviy xossalari bilan bog’’liq. Suv ko’pgina birikmalar elektrolitik dissotsiyalanadi va bu ionlarni o’simliklar zaruriy ozuqa elementlari tariqasida o’zlashtiriladi.

Suvning sirti tarangligi yuqori bo’lganligi sabab u turli jarayonlarda va mineral hamda organik birikmalarning bir joydan ikkinchi joyga siljishiga katta rol o’ynaydi.

Suv o’simliklardagi energetik o’zlashtirishlarda avvalo, quyosh energiyasi ishtirokida yuzaga chiqadigan fotosintezda ximiyaviy birikmalar katta ahamiyatga ega.

O’simliklar to’qimalarini hujayralaridagi suv saqlashiga sabab bo’ladi, bu turli tuman fiziologik va biokimyoviy jarayonlarning yo’nalishini belgilab beradi.

Suv tuproqdan o’tadigan mineral tuzlarni erituvchi va o’simliklardagi moddalarning harakatlanishi almashshinuvi uchun, muhimgina bo’lib, qolmay o’simlik hujayralari strukturasining ajralmas qismi hamdir.

2. 
   O’simliklar quruq moddasi va agregatdan tarkib topadi. Qishloq xo’jaligi asosiy ekinlarni tovar bilan birga ketadigan quruq modda miqdori juda keng doirada o’zgarish gektariga 15- 100 ts bo’lishi mumkin.
   

O’simlik mahsulotlari ayrim organik moddalarning qimmati shu mahsulotlarning turi va qay maqsadda ishlatilishiga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Don ekinlari orasida tarkibida oqsil miqdori ko’p bo’ladigan ekin bug’doy, kraxmal ko’pi esa guruch bilan arpadir. Arpa donida oqsil miqdori ko’p bo’lsa, pivo tayyorlanadigan donning sifati yomonlashadi.

3. 
   Oqsillar juda cheklangan aminokislotalardan tuzilgan yuqori molekulyar moddadir.
   

O’simliklarning vegetativ organlarida 5-20 boshoqli don ekinlaridan 6-20 dukkakli va moyli urug’larda 20-35% oqsillarning elementlar tarkibi ancha o’zgarmas S-51-55,0-21-24,N-15-18, N- 6,5 S-0,3-1,5 Oqsillar tarkibida urug’lardagi azotni va ko’pincha vegetativ organlardagi azotning ko’p qismi bo’ladi.

O’simliklarning vegetativ organlarida oqsillar miqdori ular massasining 5-20 % ni tashqil etsa, boshoqli don 6-20 %, dukkakli va moy ekinlar urug’’ida esa 20-35% tashqil etadi.

Oqsilning elementlari tarkibi ancha o’zgarmas, ya’ni barqaror bo’lib , quyidagicha (% hisobida) S-51-55,X-21-24%,N-15-18, H- 6,5-7-0,3-1,5.

O’simliklar oqsillari 20 ta aminokislota va ikkita amiddan tuzilgandir.

Oqsillar tarkibida urug’lardagi azotni umumiy azot miqdorining kamida 90% va ko’pgina o’simliklar vegetativ organlaridagi azotning ko’p qismi (75-90%)bo’ladi.

4. 
   Shakarlar barcha qishloq xo’jaligi ekinlarida oz miqdorda bo’ladi, ko’pgina o’simliklarda monasaxaridlar asosan glyukoza, fruktoza, oligosaxaridlar esa disaxarid saxaroza holida bo’ladi.
   

Monosaxaridlar avvalo, glyukoza o’simliklarning nafas olishida asosiy energetik material hisoblanadi, ularning boshqa saxarofosfat bilan fotosintezda murakkab uglevodlar sintezida va moddalar almashinish jarayonlarida ishtirok etadi. Fruktoza, glyukoza va saxarozadan shirinrokdir.

Saxaroza kand lavlagida (14-22%) va shakar qamish poyasining shirasida (11-25%)asosiy zahira uglevod hisoblanadi.

Kraxmal o’simliklarning barcha yashil organlarida ozroq miqdorda bo’ladi, lekin tuganaklarda, piyozboshlarida va urug’larda asosiy zahira uglevod sifatida to’planadi. Kartoshka ertangi navida kraxmal miqdori 10-14%, o’rta va kechpishar navida esa 16-22%. Boshqa g’allagullilar donida kraxmal odatda 55

- 70% ga etadi.

Sellyo’loza-hujayra devorlarining asosiy tarkibiy qismidir.

Paxta tolasi 95-98% zig’ir, lub, kanop, jut da esa 80-90 % sellyo’lozadan iborat. Pardali gallagullilar (suli,guruya,tarik) urug’’larida sellyo’loza 10-15% bo’ladi.

5. 
   Yog’lar va yog’simon moddalar (lipidlar) o’simlik hujayrasi sitoplazmasining struktura komponentlari hisoblanadi, moyli ekinlarda zahira birikmalar rolini bajaradi. Odatda strukturali lipidlarning miqdori ko’p emas o’simlik ho’l massasining 0,5-0,1%i atrofida bo’ladi, lekin ular o’simlik hujayralarida muhim fukntsiyalarni, shu jumladan membranalarning sigdiruvchanligini boshqarishda doir funktsiyalarni bajaradi.
   

Eng muhim moyli ekinlar va soya urug’lardagi moy (yog’) ning o’rtacha miqdori: % hisobida:

Kanakunjut -60

Zig’ir -30 Kunjut-45-50 Kanop-30

Ko’knori-45-50 Hantal-30-35 Zaytun-45-50 Chigit- 25 Kungabokar-24-50 Soya-20
Test savollari.

1. 
   Tarkibida juda kam miqdorda suv tutgan O’simlik urug’’i nomini toping?
   

A.

Makkajo’xori

V. Javdar

S. Suli

D. Grechixa

E. Zig’ir

2. 
   «Kul elementlari» qaysi javobda keltirilgan?
   

1. 
   N, CL,S,P:
   

V. Ca,Mg, Cu, S:

S. O, H, Fe, Na:

D. Fe, Mg, CL, O:

E. N, O,H,CL.

3. 
   Agrokimyo fani o’simliklar oziqlanishining qaysi turini o’rganadi?
   

1. 
   Fotosintez
   

V. Saprofit

S. Geterotrof

D. Mineral E. Aytilganlarni barchasi.

4. 
   Oqsillarn kimyoviy tarkibi qaysi javobda to’g’ri berilgan? A. S-51-55; 0-21-24; N- 15-18; N-6,5-7; S-0,3 -1,5.
   

V. S- 48-50; O-16-18; N -14-15; N-4,5-5; S- 0,5-2,0.

S. S- 35-41; O-8-11; N- 9-11; N-2-2,5; S- 1,5-3,0.

D. S-28-31; O-7-9; N – 7-11; N-2-4; S -2-4,0%

E. S- 51-54; O-19-23; N -15-17; N-6,4-7,0; S-0,2-1,5.

5. 
   Kunjit o’simligining urug’’idan necha, % yog’ (moy) saqlanadi?
   

A. 45-50%,

V. 44-49%,

S. 45-48%,

D. 50-55%,

E. 60-70%.

6. 
   Oqsilga boy o’simlik turini ayting?
   

A.

Makkajo’xori

5. 
   G’o’za
   

S. Bug’doy

D. Loviya

E. Bodring

7. 
   Pomidor tarkibida suv necha % ni tashkil qiladi?
   

A. 20-30, V. 40-50 S. 90-95

D. 60-70 E. 70-80

8. 
   Tarkibida ko’p miqdorda yog’ to’tadigan o’simliklar nomini ayting?
   

1. 
   Piyoz, bodring, kartoshka
   

V. Arpa, suli, mosh

S. Soya, zaytun, zig’ir

D. Mosh, lavlagi, kungaboqar

E. Qovun, tarvuz, tariq

Test savollari

1. 
   Barcha yashil o’simliklarga oziqlanishning qaysi tipi xos?
   

1. 
   Avtogrof, V.
   

Geterotrof,

S. Mikotrof,

D. Saprofit,

E. Barchasi.

2. 
   Oziq elementlarning yutilishidagi «Diffuz - osmotik» nazariya asoschisi kim?
   

1. 
   Vavilov,
   

V. Overton,

S. Pfeffer,

D. Sabinin,

E.

Lomonosov.

3. 
   Ildizning 1 mm yuzasida necha dona ildiz tukchasi bor?
   

A. 200-500 V.100-200

S. 20-30

D. 50-100

E. 5-20

4. 
   Ionlar antagonizmi kationlar o’rtasida kuchli namoyon bo’ladimi yoki anionlar o’rtasidami?
   

1. 
   Kationlar o’rtasidami
   

V. Anionlar o’rtasidami

S. Barchasida bir xil

D. Ikkalasida kuchli

E. Ikkilasida kuchsiz

5. 
   Tuproqning singdirish sig’imi eng yuqori bo’lgan tuproq turini kursating?
   
   1. 
      Loyli, V. Toshloq, S. Qumoq,
      

D. Qumli, E. Barchasi.

6. 
   Qaysi jarayon tuproqda nitrat shaklidagi azotning to’planishiga yordam beradi?
   

1. 
   Ammonifikatsiya,
   

V. Nitrifikatsiya,

S. Denitrifikatsiya,

D. Azotfikatsiya,

E. Mineralizatsiya.