|
Daraxt va ko’chatlardan quriladigan kompozitsiya
Daraxt – guruhini bir xil navli yoki turli xil navdagi daraxtlar tashkil etadi, shunga qarab bu guruhlarga nom beriladi. O’zining balandligi va shoh-butoqlarining joylashishiga qarab bu guruhlar o’zaro o’xshash bo’ladi yoki keskin farq qiladi. Bu guruhlarda daraxtlar soni cheksiz bo’lishi mumkin. Guruhga daraxtlar tanasining rangi, shox-butoqlari, o’sish tezligi, tarkibiy tuzilishi, o’zaro o’xshashligiga qarab tanlanadi. Bunday daraxt guruhlar binolar oldidagi gazonlarda hiyobonlarda, bog’larning ochiq maydonlarida juda chiroyli ko’rinadi. Butalar guruhi-bu keng yerlarga zich yoki oralashib ekilgan buta navlaridir. Ular o’zining katta-kichikligi va tuzilishiga qarab 3 tadan 15 tagacha bo’lishi mumkin. Guruhlar bir xil yoki turli xil navli butadan tuziladi. Odatda butalar gullash davri bir vaqitda bo’lishida qarab tanlanadi. Bunda ularning gullari ham bir-biriga kelishiga ahamiyat berish kerak.
Bir xil davrda gullaydigan butalar guruhi ko’proq dekorativta’sir beradi. Hozirgi davrda bir xil navli butalar urf bo’lgan. Aralash guruhlarda baland navli butalarni o’rtaga joylashtiriladi. Bunday buta guruhlarining gazon ustida, hiyobonlarda , binolar fasadini bezashda foydalaniladi.
Bunday daraxt yoki buta guruhlarini ekishda quyidagicha oraliq masofalarga amal qilish kerak: qayin- 4-5m; terak – 4-6m; eman – 5-6m; qoraqaragay – 7-8m; olma – 6-8m; zarang, nastarin, shilvi – 3-5m.
Kurtina - bu daraxtlar yoki butalar guruhi. Daraxtzorlar yoki butazorlarning pastki qismini bezatish uchun bo’yi baland bo’lgan ko’p yillik chiroyli gullaydigan o’simliklar ekiladi. Bunda daraxt va butalarning o’zaro to’g’ri taqsimlab ekilishi ma’quldir.
“Gazon” so’zi – frantsuz tilidan olingan bo’lib, “o’t qoplashi” degan ma’noni bildiradi. Gazon tabiiy va su’niy o’stirilgan bo’lishi mumkin. Gazon, shaharni ko’kalamzorlashtirishda, havoni tozalashdi foyda beradi va binolar, haykallar, memoriyallar atrofini ko’rkamlashtirishda ishlatiladi. Gazonlar 3 turga bo’linadi: dekarativ, sportga moslashgan, mahsus joylarga mo’ljalangan.
Dekorativgazonlar bog’larda, hiyobonlarda, yo’l bo’ylarida ekiladi. Ular daraxtlar, butalar atrofidagi yerlarni ko’ziga keng qilib namoish etadi. Dekorativgazon: oddiy bog’-hiyobon uchun, maydonlar uchun, mavritancha gazon turlariga bo’linadi.
Sportga mo’ljalangan gazonalr stadoinlarning futbol maydonida, otchopar maydonlarida ekiladi. Sportga mo’ljalangan gazon juda chidamli bo’lishi kerak. SHuning uchun unga ko’proq mehnat sariflanadi.
Mahsus gazonlar aerodrom maydonlari, transportlar va yo’lovchilar yo’larini ajratib turishi, gidrotehnika qurilmalari atrofiga ekiladi. Bu gazonlar atrof muhitning zarali ta’sirini chidamli bo’lishi kerak.
Gulxonalar shaharni gul bilan bezashda asosiy element hisoblanadi. Gulxonalar tarkibiga gazonlar, bir yillik va ko’p yillik gullaydigan yoki dekarativ-bargli o’simliklar, shuningdek kishik arhitektura formalari kiradi.
Yashil ekinzorlarning vazifalari
Mikro iqlimni yaxshilash; haroratli – namgarchilik tartibini o’zgartirish: vertikal, gorizontal shamollatishni tashkillashtirish, havoning ionlashuvga ta’siri (engil ionlarni soni ortsa inson asab tizimiga ijobiy ta’sir etadi); katta parlanish imkoniyatiga ega bo’lish ( namgarchilikning kamayishida inson organizmi harorati tushib ketadi);
O2ning ajralishi va CO2ning yutilishi;
mikrob bakteriyalarini o’ldiruvchi, uchib yuruvchi moddalar – fitonsidovning ajralishi;
shahar muhitini gaz va changdan tozalash;
shovqin bilan kurashishga yordam berish ( 24% ovoz energiyasini pasaytirish va qaytarish, boshqa to’lqinlarni har tomonga yo’naltirish;
texnik funktsiyalar (qiyaliklarni mustaxkamlash, chang va shamoldan himoyalash, olovda himoyalash va h.k.).
SHahardagi yashil ekinli maydonlar yo’nalishi bo’yicha uchta kategoriya bo’yicha ajralib turadi:
I. Umumiy foydalanish ekinzorlari – shahar ahiolisi uchun mo’ljallangan yashil ekinzorlar; dam olish va itsirohat hiyobonlari, tuman va umumshahar miqyoaida markaziy hiyobinlar shahar bog’lari va skverlar, korxona oldi va ko’chalardagi ekinzorlar.
Umumiy foydalanish ekinlari yo’lovchilarni shovqindan, changdan, quyosh nurlanishidan, himoya qiladi, aholiga dam olishni yaxshilashda yordam beradi va ommaviy, madaniy, ko’ngil ochar tadbirlarni takomillashtirishga yordam beradi.
II. Foydalanishi cheklangan ekinzorlar – korxona va birlashmalar hududida joylashgan yashil ekinzorlar; bularga o’quv binolari, bolalar bog’chasi, klublar, kasalxonalar va h.k.
Foydalanishi cheklangan ekinzorlarda bolalar o’yinlari, jismoniy tarbiya mashg’ulotlari o’tkaziladi, davolash va prafilaktika muolajalari, odamlarning ishdan bo’sh paytida dam olish uchun mo’ljallangan.
III. Maxsus ko’rsatmaga ega bo’lgan ekin maydonlari – ishlab chiqarish korxonalaridagi zonalari; notabiiy sharoitlardan himoya qilish; yong’inga qarshi; melioterativ hususiyatga ega; ko’chalar, mashina yo’llari bo’ylab; gul xo’jaliklari, botanika bog’lari va h.k.
Maxsus hususiyatga ega bo’lgan ekin maydonlar ishlab chiqarishning nojo’ya ta’sirini, transportlarning atrof muhitga bo’lgan ta’sirini kamaytiradi, qor, chang, shamoldan himoyalaydi, yog’in tutun shovqin, sel tarqalishini oldini oladi; landshaft tuzadi.
Yashil ekinli maydonlarning hammasi birgalikda, shaharni ko’kalamzorlashtirishning butun bir tizimi hisoblanadi va har biri o’z vazifasini bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
