A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

sibir 
olm asi
(M.Rallasiana) 
Sharqiy Sibirda va Uzoq Sharqda yow oyi holda o ‘sadi. 
Uning bo‘yi 6-8 m, tanasi qing‘ir-qiyshiq o ‘sadi, shox-shabbasi 
yumaloq. Barglari mayda, tuxumsimon yoki oval shaklida, yaltiroq 
tuksiz, cheti mayda tishchali bo‘ladi. Aprel-may oylarida gullaydi, 
gullari oq, 4-8 tadan to‘p-to‘p bo‘lib joylashadi. Soxta mevasi sentabr- 
oktabr oylarida yetiladi. U sharsimon, diametri 1-1,5 sm bo‘lib uzun 
bandli avval sariq bo‘lib, so‘ng qizaradi, ta ’mi achchiq. Sovuqqa 
chidamli, tuproqqa kam talabchan. Yeming quruq va sho‘rtob boMishiga 
chidaydi. Kuzda mevasi yetilgan vaqtda xushmanzara ko‘rinadi. 
Sovuqqa chidamli duragaylar chiqarishda katta ahamiyatga ega.
I.V.Michurin bu turdan seleksiya ishlarida keng foydalangan.
Madaniy olma (Malus domestica B orkh) 
shox-shabbasi yoyiq, 
tanasi yo‘g ‘on katta daraxtdir.Insoniyat sivilizatsiyasi paydo bo‘lgandan 
beri inson tomonidan yaratilgan barcha madaniy navlar shu turga 
biriktirilgan, uning lOmingdan ortiq navlari, duragaylari va shakllari 
mavjud. Barglari yirik, har xil shaklda, har ikki tomoni tukli, gullari ham 
yirik, oq va pushti. Mevasi yirik, bandi kalta, turli shaklda bo‘lib, ta ’mi 
yaxshi va xushbo‘y bo'ladi va iste’mol qilinadi. Undan murabbo va 
konditer mahsulotlari tayyorlanadi. Ular o ‘sishi va rivojlanishi, ekologik 
xususiyatlari hamda mevasining sifati bilan bir-biridan farq qiladi. 
Ulaming mevasi 3 muddatda: yozda, kuzda va qishda yetiladi. Ayrim 
navlarida soxta mevasining vazni (1 donasi) 900 g keladi. Ular tarkibida 
A, V, S vitaminlar ko‘p bo‘ladi. Bu olma ham duragaylash va seleksiya 
ishlarida katta ahamiyatga ega. I.V.Michurin shu olma ustida ko‘p ish 
olib borgan va 40 dan ortiq yangi navlar chiqargan. Hozirgi vaqtda 
olmaning yangi navlarini ko‘paytirishda payvandlash, qalamchalaridan 
ko'paytirish kabi vegetativ usullar qo‘llaniladi. Olma navining irsiy 
xususiyatlarini saqlab qolishda bu usulning roli katta. Agar olma

---

urug‘idan ko‘paytirilsa, uning nav xususiyatilari yo‘qolib ketishi 
mumkin.