Mavzu: Fe’lning munosabat shakllari

Mavzu: Fe’lning munosabat shakllari

O‘QITUVCHI: BARNO SULEYMANOVA

Mavzu rejasi: 1. Fe’lning shaxs-son shakllari. 2. Fe’lning zamon shakllari. 3. Fe’lning mayl shakllari. 4. Fe’llarning yasalishi. 5. Fe’lning tuzilish jihatdan turlari. 6. Mavzugi oid mashqlar, testlar bajarish, fe’lni morfologik tahlil qilish.

FE’LNING SHAXS-SON SHAKLLARI Harakat uch grammatik shaxs tomonidan bajarilishi (yoki bajarilmasligi) mumkin. Shuningdek, harakat yakka shaxs yoki ko‘p shaxs tomonidan bajarilishi (yoki bajarilmasligi) mumkin. Fe’l orqali ifodalanadigan bunday shaxs va son ma’nosini maxsus qo‘shimchalar anglatadi. Bu qo‘shimchalar shaxs-son qo‘shimchalri yoki tuslovchilar deb ataladi. Fe’lning shaxs-son qo‘shimchalari bilan o‘zgarishi tuslanish deyiladi. Fe’llarning 1-va 2- shaxs shakllari maxsus qo‘shimchalarga ega, 3-shaxsni fe’lning zamon qo‘shimchalari ifodalaydi. Shaxs-son qo‘shimchalari fe’lning qanday shakllariga qo‘shilishiga qarab quyidagi turlarga bo‘linadi:

I guruh tuslovchilari: -m, -ng, -k, -ingiz fe’lning -sa, -di shakllariga qo‘shiladi:

SHAXS	SONLAR
	BIRLIK	KO‘PLIK
I SHAXS	BORDIM BORSAM	BORDIK BORSAK
II SHAXS	BORDING BORSANG	BORDINGIZ BORSANGIZ
III SHAXS	BORDI BORSA	BORDILAR BORSALAR

II guruh tuslovchilari: -man, -san, -miz, -siz fe’lning -yap, -gan, -moqda, -moqchi, -b(ib), -ar, -a(-y), -yotib, -yotir kabi shakllariga qo‘shiladi: