O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Sanktsiya
dispozitsiyada nazarda tutilgan jinoyat uchun belgilangan jazo 
turi, miqdori va huquqiy ta’sir chorasini belgilaydi. Sanktsiya asosida jinoyatning 
ijtimoiy xavflilik darajasi belgilanadi.
Jinoyat huquqi tizimi norma va uning elementlaridan tashqari huquq 
institutlaridan ham iborat bo’ladi. Huquq instituti mazmun-mohiyati biri-biriga 
yaqin bo’lgan huquq normalari majmuini tashkil etadi. Jinoyat huquqida jinoyat 
qonunchiligi, javobgarlik, jazo, tibbiy yo’sindagi majburlov choralari, shaxsga 
qarshi jinoyatlar, tinchlik va xavfsizlik, mulkchilik, atrof-muhitga qarshi qaratilgan 
jinoyatlar kabi institutlar mavjud. Ushbu institutlar JKda bayon etilgan normalarni 
mohiyatiga ko’ra jamlash imkonini beradi. 
Jinoyat huquqi tizimida JKning hudud va vaqt bo’yicha ta’sir etishi bilan 
bog’liq me’yorlar ham mavjud. Jinoyatga tayyorgarlik ko’rilishi, uni amalga 
oshirishga suiqasd qilinishi va tamom bo’lishi O’zbekiston Respublikasi hududida 

---

18 
yoki ularning bir qismi mamlakatimizda sodir etilgan bo’lsa, jinoyat O’zbekistonda 
sodir etilgan hisoblanadi. Agar jinoyat O’zbekistonga tegishli suv va havo 
transportida sodir etilib, u neytral hududdaligida ro’y bersa ham O’zbekiston 
jinoyat qonunchiligi bo’yicha javobgarlik kelib chiqadi. 
Javobgarlik va jazo masalalari jinoyat sodir etilgan vaqtdagi amalda bo’lgan 
qonun bilan hal qilinadi. Jinoyat sodir etilishida aybdor bo’lgan shaxsning ahvolini 
yaxshilash maqsadida 
qonunning orqaga qaytish kuchi
deb nomlanuvchi 
yengillik berish ko’zda tutilgan. Bunda shu narsa anglashiladiki, jinoyat sodir 
etilgan paytdagi qonunda yengilroq jazo ko’zda tutilib, ish tergov va sud 
qilinayotgan paytda JKga og’irlashtiruvchi sanktsiyalar kiritilgan bo’lsa, jazo 
oldingi sanktsiya bo’yicha berilishiga yo’l qo’yiladi. Masalan, S.ismli fuqaro 
JKning 188-moddasida nazarda tutilgan “Noqonuniy tadbirkorlik faoliyati” olib 
borganligi uchun 2020 yil 3 may kuni javobgarlikka tortilgan, deb faraz qilaylik. 
Aynan shu paytda amalda bo’lgan jinoyat qonunchiligi bo’yicha jazoning miqdori 
maksimal holatda besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan cheklangan. 
Fuqaro 24 may kuni sudga jalb etildi. Bundan to’rt kun oldin ushbu modda 
sanktsiyasiga o’zgartirish kiritilib, jazoning maksimal muddati 8 yilgacha 
uzaytirilgan bo’lsa, jazo 3 may kuni amalda bo’lgan sanktsiya bo’yicha berilishi 
kerak. Chunki bu shaxsning ahvolini yengillashtirishga xizmat qiladi. Jazoni 
kuchaytiradigan yoki shaxsning ahvolini og’irlashtiradigan qonun ortga qaytish 
kuchiga ega bo’lmaydi.