O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Ayb uchun javobgarlik.
Ayb ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni 
ruhiy munosabatini aks ettiruvchi tushuncha hisoblanadi. Javobgarlik belgilanishi 
uchun shaxsning sodir etilgan qilmishni qasd yoki ehtiyotsizlikdan sodir etgan 
bo’lishi kerak hamda bu dalillar vositasida isbotlanmog’i lozim. Ushbu printsip 
jinoyat sodir etilishida qonun bilan belgilangan yoshga yetgan, aqli raso, o’z 
harakati yoki harakatsizligining xavflilik darajasini anglagan, xavfli oqibat kelib 
chiqishini oldindan ko’ra olgan va ongli ravishda uning kelib chiqishini istagan 
yoki yo’l qo’ygan shaxslarga nisbatan javobgarlik qo’llanilishini ifodalaydi. 
Shuningdek, mazkur printsip beparvolik va o’z-o’ziga ishonish oqibatida jinoyat 
sodir etilishiga sababchi bo’lgan shaxslarga ham taalluqlidir.
Javobgarlikning muqarrarligi
. Printsip sodir etilgan ijtimoiy xavfli 
qilmishida jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo’lgan shaxs uchun 
javobgarlikka tortilish muqarrarligini belgilaydi. Javobgarlikning belgilanishi va 
jazoning qo’llanishi davlat va jamiyatda odil sudlov kafolatlanishining isboti 
bo’ladi. Shuningdek, jinoiy tajovuz oqibatida zarar ko’rgan ob’ekt uchun adolat 
tiklanadi.
Jinoyat huquqi tizimi
Jinoyat huquqi jinoiy huquqiy munosabatlarda amal qiladigan normalar va 
institutlar majmuidan iborat tizimni tashkil qiladi. Ushbu huquq normalari va 
institutlari Jinoyat kodeksida jamlangan. Shu o’rinda norma va institut 
tushunchalarining mohiyatini tushunib olishimiz zarur.
Norma lotincha so’z bo’lib, o’zbek tilida “qoida”, “namuna” ma’nolarini 
anglatadi. Davlat va huquq nazariyasida huquq normalari huquq tizimining yeng 

---

16 
quyi bo’g’ini sifatida e’tirof etiladi. Huquq normasi – davlatning vakolatli organi 
tomonidan o’rnatiladigan, bajarilishi barcha uchun umummajburiy bo’lgan hamda 
davlat tomonidan qo’riqlanadigan xulq-atvor qoidasi hisoblanadi.
Huquq normalari o’zida ifodalangan xarakterga qarab vakolat beruvchi, 
majburiyat yuklovchi va ta’qiqlovchi normalarga bo’linadi. Jinoyat huquqi 
normalarida ularning ta’qiqlovchi xarakteri ustunlik qiladi. Uning tarkibi uch 
element: gipoteza, dispozitsiya va sanktsiyadan tashkil topadi.
Gipoteza
huquq normasining amal qilish doirasi, qoidaning kim tomonidan, 
qachon va qanday holatda bajarishi bilan bog’liq chegaralarni belgilaydi. Masalan, 
JKning 17-moddasi o’zida gipotezani aks ettiradi. Ushbu moddada jinoyat sodir 
etganlik uchun javobgarlikka tortish yoshi belgilangan. Ushbu me’yorga ko’ra, 
JKning Maxsus qismidagi qoidalar shaxs belgilangan yoshga yetganidan so’ng 
amal qila boshlaydi.
Dispozitsiya
da huquq sub’ektlarining huquq va majburiyatlari belgilanadi 
hamda unga rioya etish lozim bo’ladi. Dispozitsiya Jinoyat kodeksining Maxsus 
qismida to’rtta shaklda namoyon bo’ladi: oddiy, tasvirlov, havolaki va blanket 
dispozitsiyalar.