O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich


Jinoyat huquqining boshqa fanlar bilan aloqadorligi



Download 3,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/157
Sana12.06.2022
Hajmi3,39 Mb.
#658328
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   157
Bog'liq
Ilyos diplom

 
Jinoyat huquqining boshqa fanlar bilan aloqadorligi 
Yuridik fanlar o’z ahamiyati jihatidan ijtimoiy fanlar orasida ajralib turadi. 
Ularning har biri huquqiy normalar vositasida ijtimoiy munosabatlarning ma’lum 
bir sohasini tartibga soladi.
Jinoyat huquqi huquqshunoslikning muhim tarmog’i hisoblanib, jinoyat va 
jinoyatchilik sohasining umumiy xususiyatlari, belgilari, normalari va rivojlanish 
qonuniyatlarini o’rganadi. Jinoyat huquqi o’z normalari, institutlari bilan jinoyat 
huquqi sub’ektlarining xatti-harakati va harakatsizligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. 
Ushbu huquq Jinoyat kodeksi normalarida aks etgan harakat yoki harakatsizliklarni 
amalga oshirishni ta’qiqlaydi.
Jinoyat huquqining normalari shakllanishiga O’zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi, xalqaro standartlar va boshqa normativ hujjatlarda aks etgan 
me’yorlar ta’sir ko’rsatadi. Normativ hujjatlar Jinoyat kodeksida belgilangan 
Topshiriq
O’zbekiston fuqarosi ishlash uchun Rossiya Federatsiyasiga borib, Tojikiston
fuqarolari bilan bir joyda bo’lib turgan vaqtida Turkiya davlatida turib,
odamlarni jihodga da’vat qilayotgan millati o’zbek, Qirg’iziston fuqaroligiga
ega bo’lgan, shartli ismi Abdulloh nomli kishi bilan tojikistonliklar orqali
internet vositasida tanishdi. Uning telefon orqali jo’natgan ekstremistik
g’oyalar aks etgan elektron fayllarini Qozog’istondagi tanishlariga ijtimoiy
tarmoqlar orqali jo’natib turdi.
- Uning qilmishi qaysi davlat qonunchiligi bilan kvalifikatsiyalanadi?


10 
sanktsiyalarni bevosita o’zida aks ettirmaydi. Ular Jinoyat kodeksi bilan 
tayinlanadigan sanktsiyaning gipotezasi va dispozitsiyasiga taalluqli me’yorlarni 
o’zida saqlaydi. Jumladan, JKning 226-moddasi “Ma’muriy nazorat qoidalarini 
buzish” deb nomlanadi, ammo ushbu nazorat qoidalari nimalardan iborat ekanligi 
kodeksda bayon etilmaydi. Bu kabi misollarni JKning 144, 146, 148, 174, 200, 204 
va boshqa normalari dispozitsiyasida ham ko’rishimiz mumkin.
Jinoyat huquqining normalari ko’proq imperativ xususiyatga ega bo’lib, 
sub’ektlarning xohish-irodasidan ustun turadi. Yarashilganlik munosabati bilan 
javobgarlik va jazodan ozod qilish imkonini beruvchi moddalarda tomonlarning 
tengligini ta’minlashga yordam beruvchi me’yorlar ham o’rnatilgan.
Huquqning ma’naviyat, axloq, din, ruhiyat tushunchalari bilan o’zaro 
aloqadorligi fonida jinoyat huquqi ham boshqa fanlar bilan aloqadordir. Xususan, 
qilmishni jinoyat sifatida e’tirof etish uchun shaxsning aqli rasoligi, jinoyatni sodir 
etishda qasd yoki ehtiyotsizlik shaklidagi aybning mavjudligi jinoyatning sodir 
etilishiga ruhiy munosabat masalalarini hal etishda, shuningdek, qilmishning 
jamiyatga nisbatan xavflilik darajasini aniqlashda ijtimoiy fanlar yordam beradi. 
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda tergovchi, prokuror va sud’yaga ushbu fan 
sohasidagi bilimlar qo’l keladi. Shuningdek, jinoyat-protsessual huquqi jarayonga 
ekspert va mutaxassisni ham jalb etishning huquqiy asoslarini belgilagan. 
Ayblanuvchilar jinoiy javobgarlikdan qochish yoki jazoni yengillashuviga umid 
qilib tergov jarayonida turli vajlarni keltirishadi. Shulardan ayrimlarida o’z xatti-
harakatini boshqara olmay qolgan holatga (fanda affekt holat deyiladi) tushib 
qolgani sababli jinoyatni qanday sodir etganligini eslay olmasligini aytishadi. 
Ba’zan haqorat, kamsitish, ruhiy yoki jismoniy tazyiq o’tkazilganligi tufayli 
jinoyatga qo’l urganliklarini ta’kidlashadi. Umuman bunday vaziyatga tushib 
qolgan har qanday shaxs ham nimadir qilib bo’lsada, javobgarlik va jazodan omon 
chiqishga harakat qilishi tabiiy hol, albatta. Bunday holatlarda aniq xulosalarga 
kelish uchun psixologiya, etika, sotsiologiya kabi fanlarning qonuniyatlaridan 
foydalanishga to’g’ri keladi. Arxeologiya, numizmatika (tangashunoslik), 
lingvistika singari fanlarga oid bilimlar talab etiladigan vaziyatlar ham jinoyat 


11 
huquqi doirasida paydo bo’lishi mumkin. Ashyoning madaniy qiymati, 
tangalarning qadimiyligi, ishlatilgan so’zlarning salbiy mazmuni kabi masalalarda 
jinoyat huquqi mazkur fanlarga bog’lanishga majburdir.
Jinoyat huquqining boshqa fanlar bilan aloqadorligi, nafaqat ijtimoiy, balki 
tabiiy fanlar doirasida ham mavjud bo’ladi. Moddalarning tarkibi, xususiyatlari, 
ularning zararlilik darajasi, o’simliklarning biologik xossalari, inson fiziologiyasi, 
hududning sanitariya holati, fizika va mexanika qonuniyatlari, portlash kuchi kabi 
komponentlar ham borki, ularsiz jinoyatni aniqlash mumkin bo’lmay qoladi.
Buxgalteriya, 
audit 
bilan 
bog’liq, ba’zan rasmning originalligi, 
taqinchoqning qalbakiligi singari jinoiy ish uchun ahamiyatli masalalar chiqadiki, 
bunda boshqa fanlarga ehtiyoj ortib ketadi.
Jinoyat huquqining geografiyaga aloqador xususiyatlari muhim ahamiyatga 
ega. Bu JKning ikkinchi “Kodeksning amal qilish doirasi” bobidan o’rin olgan 
moddalar doirasida ko’zga tashlanadi. Ba’zan shunday holatlar ham bo’ladiki, 
sodir etilgan harakat yoki harakatsizlikning o’rni jinoyatni kvalifikatsiya 
qilinishiga ta’sir ko’rsatadi. 
Jinoyat huquqi qilmishni jinoyat ekanligini aniqlash, javobgarlikka tortish, 
jazo belgilash, javobgarlik va jazodan ozod qilish bilan bog’liq bo’lgan huquqiy 
munosabatlarni o’rganadi. Boshqa yuridik fanlardan o’zining ta’sir choralari va 
jazolarining og’irligi bilan alohida ajralib turadi.
Jinoyat huquqi dialektika, analiz va sintez, induktsiya va deduktsiya, 
qiyoslash kabi uslublardan foydalanishi jihatdan boshqa yuridik fanlar bilan 
umumiylikka ega. Davlat va huquq nazariyasi jinoyat huquqi o’rganadigan nazariy 
masalalarni tadqiq etadi. Jumladan, huquqiy munosabat, huquq normasi, 
javobgarlik, jazo kabi tushunchalarning nazariy asoslari jinoyat huquqi manbalari 
yordamida o’rganilmaydi. Shuningdek, jinoyat huquqining maxsus qismidagi 
normalar davlat va huquq nazariyasining o’rganish ob’ektiga kirmaydi.
Konstitutsiyaviy huquq, oila huquqi, mehnat huquqi, fuqarolik huquqi 
ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi o’z tizimlariga ega bo’lib, ularda 
vakolat beruvchi normalar nisbatan ko’proqdir. Ushbu huquq sohalari huquq 


12 
sub’ektlariga huquq va erkinliklar beradi. Majburiyat yuklovchi va ta’qiqlovchi 
normalar mavjudligiga qaramay, ushbu huquq sohalari fuqarolar uchun jinoyat 
qonunchiligi darajasida og’ir oqibatlar keltirib chiqarmaydi. Ularda huquqiy 
munosabatlar taraflarning teng huquqliligiga asoslanadi. Mazkur sohalardagi 
huquq va erkinliklarga qarshi qaratilgan tajovuzlarning ijtimoiy xavflilik darajasi 
yuqori bo’lsa, jinoyat huquqi himoyalash funktsiyasini bajarishga kirishadi.
Yuridik fanlar tizimidagi javobgarlik intizomiy, fuqaroviy, ma’muriy va 
jinoiy javobgarlik shakllariga bo’linadi. Shunga mutanosib ravishda intizomiy, 
fuqaroviy, ma’muriy va jinoiy jazolar qo’llaniladi. Ular orasida jinoiy jazolar og’ir 
oqibat keltirib chiqarish darajasi bo’yicha boshqalaridan keskin farqlanadi.
Jinoyat huquqi boshqa yuridik fanlar uchun moddiy fan vazifasini ham 
bajaradi. 
Jumladan, 
jinoyat-protsessual 
huquqi, 
jinoyat-ijroiya 
huquqi, 
kriminologiya, kriminalistika fanlari o’z asoslarini jinoyat huquqidan oladi. Jinoyat 
huquqining normalari ushbu huquq sohalarini shakllanishi uchun manba bo’lib 
xizmat qiladi. Shuningdek, jinoyat huquqi ham mazkur fanlarsiz o’z mohiyatiga 
ega bo’lmaydi.

Download 3,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   157




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish