Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
Autraytni hisoblash 
Forvard (autrayt ham deb yuritiladi) kurs bo’yicha valyuta sotilgan kuni 
emas, shartnomada belgilangan vaqtda o’tkaziladi va u quyidagi formula bilan 
hisoblaniladi: 
100
)
365
(
360
100
360(365)
t
i
Ks
Ks
V
:
X










t
i
e
e
K
f
 
bu erda: 
K 
s
- spot-kurs; i - foiz stavkasi; t - kunlar soni; e - valyuta birligi. 
Forvard kursni spot kursga forvard ochkolarini qo’shish yo’li bilan ham 
aniqlash mumkin: 
K
f
 = K
s
 + Fo, bu erdan 
 
Foiz stavkasi asosi - Valyuta foiz stavkasi
F
0
=Ks ––––––––––––––––––––––––––––––––––
– 
360 ∙ 100 
 
bu erda: F
0
- forvard ochkolari; 
K
s
- spot-kursi. 
Agarda F
0
=0,001 bo’lsa bir ochko hisoblanadi. 
 
Misol
. Bank mijozi AQSH dollariga Kongo frankini sotib olmoqchi. Bitim 
kunidagi kurs USD/XAF 5,1330 - 5,1345. Uch oyga belgilangan foiz stavkalari:
talab
taklif
AQSH dollari 
8,43
8,55 
Kongo franki 
10,25
10,37 
Forvard kursi aniqlansin. 
Forvard kursni aniqlashdan oldin, spot kursi (bizda berilgan 5,1330) va 
forvard ochkolari soni hisoblanadi. 
Forvordochkolari teng: 
0218
,
0
360
92
100
55
,
8
1
100
25
,
10
55
,
8
360
92
1330
,
5
F
0

















Endi forvard kursini aniqlaymiz va u teng: 
 
K
f
 = 5,1330 + 0,0218 = 5,1548. 
 
Odatda forvard kursi ustama yoki mukofot (reporta) yoki chegirma (deporta) 
metodi bilan ham aniqlanadi. Reporta fovard kursni spot kursdan kattaligini 

---

283 
(yuqoriligini), deporta esa forvard bitimi bo’yicha kurs, spot bitimidagi kursdan 
pastligini ko’rsatadi. Reporta va deporta stavkalarini nisbati quyidagi formula bilan 
hisoblanadi: 
A
= 
Ks ∙t∙(i
0
-i
1
)
/(360 ∙100), 
bu erda; 
A
- deport; 
i
0
- chet mamlakat valyutasini foiz 
stavkasi; 
i
1
- milliy valyuta foiz stavkasi. 
Forvard va spot kurslari o’rtasidagi farq (forvard marjasi ham deb yuritiladi) 
jahon kapital bozorlaridagi bank depoziti bo’yicha foiz stavkalariga bog’liq. 
Qaysi mamlakatlarda depozit bo’yicha foiz stavkalari past bo’lsa, ularni 
valyutasi mukofot bilan kotirovka qilinadi, foiz stavkasi baland bo’lgan davlatlarda 
- chegirma bilan.
Yuqorida keltirilgan formula klassik formula bo’lib, u bo’yicha bid va offer 
e’tiboriga olinmasdan o’rtacha autrayt kursi uchun o’rtacha forvard ochkolari 
hisoblanadi. Lekin barcha banklarda spot va forvard kurslari ikki tomonlama 
kotirovka qilinadi. Shuning uchun ham forvard ochkolarini bid va offer uchun 
hisoblash zarur. 
Forvard kursi singan sanalar uchun ham hisoblanadi. Uni yuqorida 
keltirilgan formulalar yoki matbuotda e’lon qilingan forvard ochkolari yordamida 
hisoblash mumkin. Keyingisiga to’xtalamiz. Masalan, USD/LAK autrayt bitimi 
ikki oyu o’n kunga tuzilgan. Forvard ochkolari 2 oyga 41-57, 3 oyga – 65-84ga 
tengligi ma’lum. Farqi bid=24 (65-41); offer=27 (84-57). Bir kun uchun: 0,8 
(24:30); 0,9 (27:30) tegishli ravishda. O’n kun uchun: 8 (0,8x10); 9(0,9x10). Bu 
erdan 70 kun uchun forvard ochkolari teng: 49(41+8); 66(57+9). 
Valyuta bozorida svop kursi ham mavjud. Bu kursda spot va forvard kurslari 
uyg’unlashib ketadi. 
Svop bitimlari uch turga bo’linadi: 1) standart (spotdan); 2) qisqa (bir kunlik, 
spotgacha); 3) forvard (spotdan keyin). 
Agar bank birinchi bitimni spotga, unga teskarisini haftalik forvard shartida 
bajarsa, unday svop “Svop-uik” deyiladi. Agarda birinchi bitim “ertaga” 
valyutalash sanasi bilan amalga oshsa, teskasiri spotga amalga oshsa bunday svop 
“tom-nekst” deyiladi. Agarda muddati yaqin bitim forvard sharti bilan unga teskari 
bitim kech forvard sharti bilan tuzilsa, bunday svop forvardli deyiladi. 
Agar valyuta spot sharti bilan sotilsa va shu paytni o’zida u forvard sharti bilan 
sotib olinsa bu bitim yoki operatsiya "Report" deb ataladi. 
Agarda chet mamlakat valyutasi spot sharti bilan sotib olinsa va shu paytni 
o’zida forvard sharti bilan sotilsa bu bitim yoki operatsiya "Deport" deyiladi. 
Bu bitimlarning eng muhim xususiyati shundaki, ularda naqd valyuta 
qatnashmaydi. Bu bitmlar majburiyat yoki talablarni almashtirishni ifodalaydi. 
Svop bitmini amalga oshiruvchi tomonlar valyutani spot kurs bilan sotish (sotib 
olishni) va forvard kurs bilan sotib olishni (yoki sotishni) muvofiqlashtirib oladilar. 
Natijada spot kurs miqdori bitim qatnashchilarining moliyaviy natijalariga ta’sir 

---

284 
o’tkazmaydi, chunki forvard kursi o’zgarmaydi va shu bilan bir qatorda spot kursni 
muvofiqlashtiradi. 
Yana bir qoidaga to’xtalmoqchimiz. Valyuta sotib olishdan oldin, normativ 
valyuta kursini hisoblab ko’rish maqsadga muvofiq. Agar siz sotib oladigan kurs 
NBC
dan yuqori bo’lsa valyutni sotib olish tavsiya qilinmaydi va teskarisi. 
NBC
ni 
hisoblash uchun ayrim birliklar bo’yicha emas, balki ko’riladigan barcha 
moliyaviy ob’ektlar va aktivlar bo’yicha valyut kurslari farqlarini hisoblash zarur. 
NBC
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
,
P
1
U
1
/





n
i
U
U
U
n
i
U
A
U
A
q
P
q
P
P
NBC
bu erda: 
R
U
- O’zbekistondagi tovar bahosi; 
P
A
- AQSHdagi tovar bahosi; q
U
-
ishlab chiqarilgan tovar hajmi. 
Normativ valyuta kursi moliya bozorida samarador kurs deb ham yuritiladi. 
Hamma kurslar shu kursga nisbatan korrektirovka qilinadi va kursni dinamikasini 
o’rganish uchun samarador kurs indeksi hisoblanadi. 
I 
samarador curss
=I
NBC
:I
turmush qiymati 
Bu indekslar iqtisodiy statistika fanida chuqur o’rganilishini hisobga olgan 
holda, biz ularga batafsil to’xtamadik.