Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

с
i
Demak, har yili investor bir so’mlik kapitaliga 2,86 tiyin daromad olgan. 
Veksellar bo’yicha daromadni hisoblash vekselning egasiga bog’liq: u 
vekselni qoplash muddati to’lganga qadar ushlab turishi mumkin; u vekselni 
boshqa bir shaxsga bozor kursi bo’yicha sotish mumkin; bankga topshirishi 
mumkin va h.k. 
Agarda vekselning egasi uni qoplash muddati to’lganga qadar ushlab tursa, u 
nominaldan yuqori summa oladi: 
360
ёки
365
Р
Н
n
i
D
в



bu erda: 
iv
yil – yillik foiz stavkasi: 
Rnom. –
vekselning nominal bahosi; 
n
– 
vekselni qo’yilishidan qoplanishigacha bo’lgan kunlar soni. 
Optsionlar bo’yicha daromad summasi va darajasini aniqlash uchun, ularni 
narxlari ro’yxatini ko’rib chiqaylik. 
Amaliyotda optsionlar quyidagi narxlarda o’lchanadi.
1. Optsionning bajarilishi bahosi (Rb.). Bu optsion shartnomasida keltirilgan 
va belgilangan aktivning bazis bahosidir. 
2. Kurs bahosi (Rk). 
3. Optsionning ichki qiymati (Ri). Bu optsion egasi tuzilgan kontraktni o’sha 
davrda sotib yuborganda oladigan daromad summasi. 

---

275 
4. Optsionning tashqi (vaqtinchalik) qiymati (Rt)- Bu optsionni sotuvchisi 
oladigan mukofot summasi. 
5. Optsionning to’la qiymati (P). Bu sotib oluvchini sotuvchiga to’laydigan 
summasi. 
Optsionning to’la qiymati (P) uning ichki va tashqi qiymati yig’indisidan 
iborat: 
P = R
i
+ R
m
Optsion ushlovchisining daromadi, optsionning ichki qiymati va mukofot 
miqdoriga bog’liq: 
D=D
i
-P bu erdan D
i
=Rk-Rb
bu erda: D - daromadni mutloq razmeri; D
i
- sotish va bajarish narxlarini farqi; P - 
sotib oluvchini sotuvchiga to’laydigan mukofot razmeri. Optsionni daromadlilik 
darajasi quyidagicha hisoblaniladi: 
i = (R : P) x 100
Aktsiyalar sotish (kurs bo’yicha), haqiqiy, nominal, emission qiymatlarda va 
haqiqiy narxlarda ifodalanadi.
Aktsiyani nominal qiymati (R
n
) emitentni nizomdagi kapitalini uning 
chiqargan aktsiyalari soniga nisbati bilan aniqlaniladi. Emission qiymati 
nominaldan past bo’ladi. Aktsionerlik jamiyatlari o’z xodimlariga chiqargan 
aktsiyalarini 30 foizigacha chegirma bilan sotish huquqiga ega. Sotish (bozor) 
qiymati talab va taklif asosida vujudga keladi. Bulardan tashqari aktsiyalar haqiqiy 
qiymatga egadirlar. Bu ko’rsatkich dividend summasini kerakli bo’lgan foydalilik 
darajasiga bo’lish orqali aniqlanadi. 
Kerakli (minimal) foydalilik darajasi (KFD) risksiz foydalilik darajasi va 
risk uchun to’lov yig’indisidan iborat. Birinchi ko’rsatkich odatda davlat 
obligatsiyalarining foiz stavkasiga teng deb olinadi. Risk darajasi beta miqdori 
bilan baholanadi. Bu o’zi birjadagi butun aktsiyalar bo’yicha foydalar va aniq 
aktsiya foydasi o’rtasidagi chiziqli bog’lanish burilmasini burchagi tangensiga 
tengdir. Masalan, risksiz foyda darajasi 20% tashkil qilsa, beta miqdori - 1,2; 
qimmatli qog’ozlarning umumbozor o’rtacha foydalilik darajasi 35 foizga teng 
deylik. U vaqtda kerakli (minimal) foydalilik darajasi teng: 
KFD =20+1,2 (35 - 20) = 38% 
Endi aktsiyaning haqiqiy qiymatini hisoblash mumkin AHQ = D:KFD. 
Masalan, dividend summasi 200 so’m, aktsiyaning joriy bozor qiymati 1000 so’m 
bo’lsin. Bu erdan AHQ = 526 (200:0,38) so’m. Ko’rinib turibdiki, aktsiyaning 
haqiqiy qiymati sotish qiymatidan deyarli ikki baravar past. Xulosa - mavjud 
aktsiyalarni tezlik bilan sotish kerak. 
Amaliyotda dividendlar o’sish yoki pasayishi mumkin. Agarda 
dividendlarning o’sishi mo’ljallansa yoki aniqlansa AHQ quyidagi formula bilan 
hisoblaniladi.