Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

15.3. Elektron pul bozori tushunchasi va unda to’lovlarni amalga 
oshirish tartibi 
Elektron pul bozori – bu nomoddiy ko’rinishga ega bo’lgan elektron pullar 
vositasida to’lovlarni amalga oshirish uchun tashkil etilgan maxsus markazdir. 
Elektron pullarning keng tarqalib borayotgan turi bo’lib, raqamli pullar 
hisoblanadi. Raqamli pullar (digitalcash) –bu tovar va xizmatlar uchun to’lov 
vositasi bo’lib, raqamli ma’lumotni bir kompyuterdan ikkinchisiga uzatuvchi 
nomoddiy ko’rinishga ega bo’lgan vosita hisoblanadi. Raqamli pullar ham moddiy 
ko’rinishga ega bo’lgan pullarniki kabi unikal raqam ketma-ketligiga ega bo’ladi. 
Agar elektron tashuvchida joylashgan pullar egasi xaqida ma’lumot olish 
imkoniyati bo’lsa, raqamli pullarda anonimlik mavjud, yani pul egasi xaqida 
ma’lumot olish imkoniyati yo’q va ular ko’p marotaba ishlatilishi mumkin. 
Demak, bu tizimda ichki (raqamli) valyuta mavjud bo’lib, uni ma’lum to’lov 
tizimi ishtirokchilarida naqdlashtirish mumkin. Raqamli pullarning joriy qilinishi 
elektron savdoni yanada rivojlanishiga sabab bo’ldi. 

---

193 
Oxirgi yilarda moliya bozorlarida yuqori tendetsiyalarda rivojlanib borayotgan 
chakana elektron to’lov tizimi vositalaridan biri ―virtual kartalar‖dir.
Virtual karta–bu maxsus bank kartasi bo’lib, u Internet orqali to’lovlarni 
amalga oshirish uchun foydalaniladigan vositadir. U moddiy ko’rinishga ega 
bo’lmagan vosita bo’lib, ushbu kartochkaga internet orqali savdo qilish uchun 
zarur bo’lgan foydalanuvchi ma’lumotlari kiritilgan bo’ladi. 
Odatda virtual kartalar rekvizitlari quyidagicha: 

Karta raqami (PAN) 

Amal qilish muddati: oyvayil. 

Xavfsizlik kodi SVV2/SVS2 

karta egasining ismi – virtual kartalarda ko’rsatilmagan ham bo’lishi 
mumkin. 
Virtual kartalar o’z kelib chiqishiga ko’ra maxsus yo’nalishga ega bo’lgan, 
onlayn instrumentdir. Ushbu kartalarning boshqa kartochkalardan ahamiyatli 
tomoni shundaki, bu kartochkalar orqali xorij internet-magazinlarida savdo qilish 
imkoniyati kengroq va eng asosiysi ―virtual kartochka‖ bu bank hisobraqami va 
fizik kartasi bo’lmagan qatnashchilar uchun qulay vositadir. 
Virtual kartalarning o’ziga xos jixatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: 
1. 
Universallik. 
Bank plastik kartochkalar, shu jumladan virtual kartochkalar, 
butun dunyoda internet magazin orqali xarid amalga oshirishda qulay to’lov 
vositasidir. U nobank to’lov tizimidan farq qiladi (raqamli pullar). Ushbu tizimdan 
foydalanish uchun kartaga pul mablag’larin o’tkazilishi kerak. 
2. 
Kartochkani olish qulayligi. 
Virtual kartalarni bankka tashrif buyurmasdan 
Internet yoki mobil aloqa orqali olish imkoniyati mavjudligi bilan ajralib turadi. 
Fizik ko’rinishga ega bo’lmagan kartochkani kechiktirilmagan holda murojaatni 
o’zidayoq olish mumkin. 
3. 
Xavfsizlik. 
Virtual kartalardan foydalanish jarayonida Internet orqali o’g’irlik 
va ma’lumotlarini olish riskining kamligi, chunki virtual kartalar ko’pincha bir 
marttalik to’lov amalga oshirish uchun etarli bo’lgan summaga ochiladi. 

---

194 
4. 
A
nonimlik.
Virtualkartalardebetliyokioldindanto’langanbo’lishimumkin. 
Oldindanto’langankartalar 
bank 
hisob 
rakami 
ochishuchunbankkamurojaatqilishnitalabetmaydi. Shu sababli virtual kartalar 
egasining ismi sharifi kartaning asosiy rekviziti hisoblanmaydi.