Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

15.2. Moliya bozori instrumentlarini boshqarish usullari 
Moliya 
bozori 
instrumentlarini 
boshqarishda 
quyidagi 
usullardan 
foydalaniladi: 
1. Orttirish va diskontlash. 
Investitsion qo’yilmalarning turli variantlari to’lovlar tushumini turli 
grafiklariga ega bo’lganligi bu grafiklarni o’zaro solishtirishni bir muncha 
qiyinlashtiradi. Shuning uchun pul tushumlarini vaqtning bir momentiga keltirish 
lozim. Agar bu moment kelajakda joylashgan bo’lsa, unda bunday protsedurani 
orttirish deyiladi, agar bu moment o’tgan vaqtda bo’lsa – diskontlash deyiladi.
2. Pullarning kelajakdagi bahosini aniqlash. 
Investorning hozirgi vaqtda bo’lgan pullari unga kelajakda kapitalini bank 
depozitiga qo’yish yo’li bilan orttirish imkonini beradi. Natijada investorda 
kelajakda bir muncha ko’proq pul summasi (avvalgi pul qo’yilmasi bilan birga) 
paydo bo’lishi pullarning kelajakdagi bahosi deyiladi. 
3. Daromadlilikning joriy va to’liq normasini ta’minlash 
Obligatsiya daromadliligining kupon normasi 
g
-ga teng. Daromadlilikning joriy 
normasi 
Obligatsiya daromadliligining to’liq normasini hisoblaymiz. 
Bunda qisqa muddatli qimmatli qog’ozlar bo’yicha daromadlilikni topishdagiga 
o’hshash yo’l tutamiz. Farz qilaylik, obligatsiya so’ndirilguniga qadar 
t
1
yil 
qolganda Ts’ narhda sotib olingan va so’ndirilishiga 
t
2
yil qolganda Ts " narhda 
sotilgan. 
Ts’ va Ts" uchun quyidagi tenglikni olamiz: 

---

191 
Agar Ts’ va Ts" baholar (narhlar) nazariy ravishda baholarni hisoblash formulasiga 
mos hisoblab topilsa, unda formula ustida tegishli operatsiyalarni amalga 
oshirishdan keyin quyidagini olish mumkin: 
Kelishuvga binoan bu obligatsiyalar foiz stavkalari u yoki bu tovar bahosi 
o’zgarishiga qarab o’rnatiladi. Masalan, 80-yillarda mis, neft yoki oltin bahosiga 
asoslangan bir necha obligatsiyalar mashhur bo’lgan. Bunda «suzuvchi» foizli 
obigatsiyalarning foiz sgavkasi baholarga qarab o’zgarib turadi va ma’lum bir 
darajaga etganda barqaror foyda keltira boshlaydi yoki obligatsiyaning boshqacha 
bir turi mustahkam (o’zgarmas) foizli obligatsiya bo’lib, bunda obligatsiya 
chiqarilganidan keyin birinchi besh yil davomida bir foizdan ma’lum darajaga 
etguncha daromad to’langan. Nol kuponli obligatsiya har yili emas, balki faqat bir 
marta obligatsiya qayta sotib olinganida foiz olish imkonini beradi. Bu 
obligatsiyalarga foiz ularning emissiyasi kursi bo’yicha to’lanadi. Emissiya bahosi 
nominal bahoda amalga oshirilishi tufayli obligatsiya egasi emission va nominal 
kurs summalari orasidagi farq miqdorida daromad oladi. Bu obligatsiyalar 
bo’yicha investorlar foydadan soliq to’lashdan ozod qilinishi mumkin. Shu tufayli 
bu obligatsiyalarga bo’lgan talab yuqoridir. Konvertirlanadigan obligatsiyalar 80-
yillarda keng tarqaldi. Bu turdagi obligatsiyalar kamroq foyda keltiradi. Bu 
obligatsiyalarning ijobiy tomoni shundaki, agarda zayom chiqaruvchi kompaniya 
aktsiyalariga 
to’lanadigan dividend obligatsiya foizidan katta bo’lsa, 
konvertirlanadigan obligatsiyalarni aktsiyaga almashtirib olishga imkon beradi. 

---

192 
XX asrning 80-yillarida evroobligatsiya bozorida paydo bo’lgan yana bir 
yangilik auktsionli obligatsiyalar joylashuvini ta’minlash, ya’ni investorga har xil 
shartnoma variantlaridan o’ziga qulay bo’lgan turini tanlab olish huquqini bergan. 
Bu usulning mohiyati shundaki, oldindan o’rnatilgan baho bo’yicha obligatsiya 
egasiga 1 troya untsiya oltin sotib olish imkonini beruvchi zayom chiqariladi. Agar 
oltinning bozor bahosi o’rnatilgan bahodan yuqori bo’lsa, bunday obligatsiyani 
sotib olish qiziqish uyg’otadi. Boshqa optsionli obligatsiyalar bir qimmatli 
qog’ozni boshqasiga almashtirish imkonini beradi. Masalan, obligatsiyani – 
aktsiyaga, «suzuvchi» stavkali obligatsiyani qat’iy belgilangan stavkali 
obligatsiyaga almashtirish imkonini berish va turli xil obligatsiyalarni chiqarish 
shubhasiz, investor va kreditorlarni jalb etadi. Mablag’larni evrozayom bozoriga 
jalb etishda zayom chiqaruvchilar tomonidan turli xil qimmatli qog’ozlarni turli xil 
shartlarda chiqarishga yoki obligatsiyalarning kechiktirib sotishi yordam beradi. 
Sotib oluvchi obligatsiyaning kurs qiymatini dastlab bir qismini to’laydi. Ma’lum 
vaqtdan keyin qolgan qismini to’laydi.