Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

15.1-rasm. Virtual kartalarning o’ziga xos jixatlari
Mobil pullar – terminio’zmoxiyatigako’ramobil telefon vositasiorqali, 
ixtiyoriykiritilganvatugatilganmolyaviytranzaktsiyalardir. 
Mobil 
pullarorqalitaklifetiladiganxizmatlarturlishakldabo’lishimumkin. 
Bu 
xizmatlarquyidagilarnio’zichigaoladi: 

Mobilto’lov; 

Mobilbanking; 

Mobilo’tkazmalar. 
Mobil pullarmobil tijorat uchunmo’ljallangan vosita hisoblanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Виртуал карталарнинг ўзига хос жихатлари
Карточкани олиш 
қ
улайлиги
Электрон тижоратдан фойдаланиш 
имкониятларини кенгайтириш
Хавфсизлик
Анонимлик
Электрон 
тижоратданфойдаланишимкониятлариникенгайтириш

---

195 
 
 
 
 
 
15.2-rasm. Mobil pullar orqali taklif etiladigan xizmatlar turlari.
PC-Banking– offlayn tizimida bank kartalari hamda hisob-raqamlarini 
boshqarish xizmati, barcha turdagi moliyaviy hujjatlar bilan ishlash imkonini 
beradi. Oldingi ma’lum bo’lgan Bank-Mijoz xizmatining evolyutsion rivojlanishi 
natijasi hisoblanadi. Elektron raqamli imzo shifrlash mexanizmiga ega bank serveri 
bilan bog’langan holatda mijozlik komponentlarini avtomatik yangilashni 
ta’minlaydi, jamoa bo’lib ishlash imkonini yaratadi hamda buxgalteriya dasturlari 
bilan o’zaro aloqada ishlash imkoniyatiga ega. 
PC-Banking tizimi ―yirik‖ hamda ―nozik‖ mijozlarga mo’ljallangan tizimlarga 
bo’linadi. Oxirgi yillarda banklar chakana xizmatlarining shakli ―nozik mijozlar‖ 
uchun mo’ljallangan bo’lishi tarafdori bo’lishmoqda, chunki Internet-bankingda 
mijozlar har qanday internet tarmog’iga ulangan kompyuter yordamida maxsus 
dasturiy 
ta’minot o’rnatmasdan turib ham ishlash imkoniyatiga ega 

---

196 
bo’ladilar.―Yirik mijoz‖ esa ko’proq yuridik shaxslar bilan ishlash uchun qulay 
hisoblanadi. 
Mobile-banking – bank kartalari yoki hisob-raqamlarini planshet, smartfonlar 
orqali boshqarish hisoblanadi va onlayn tizimida ishlaydi. Barcha turdagi 
moliyaviy xujjatlar bilan ishlash imkonini beradi. Mobile-banking tunu kun 
ishlaydi, tezkor va mijozlarning elektron banking xizmatlari spektoridan to’liq 
funktsiyada foydalanishni ta’minlaydi. Ushbu xizmat turining tarkibida yana bir 
nechta turli xil nomlar bilan qayd etiladigan, faqatgina ayrim cheklangan 
imkoniyatlar bilangina bir nechta boshqa bank xizmatlari ham mavjud. Masalan 
Java-bankink, STK-banking, Phone-banking va shu kabi boshqa tizimlar. 
Yuqorida sanab o’tilgan tizimlarga o’xshash va elektron to’lovlarni amalaga 
oshirish uchun moslashtirilgan to’lov tizimlarini ko’plab keltirish mumkin. Ushbu 
tizimlarni rivojlanishida elektron tijoratning ahamiyati katta.Uning yildan-yilga 
rivojlanishi yangidan yangi chakana to’lov tizimlarini joriy qilinishida zamin 
yaratmoqda.
Xalqaro amaliyotda Internet tarmog’ida deyarli barcha sohalardagi xo’jalik 
yurituvchi sub’ektlar o’rtasida ishchan munosabatlarni amalga oshirish, aholining 
keng qatlamlariga Internet tarmog’i orqali tovarlarni sotish hamda iste’molchilar 
o’rtasida tovarlar va xizmatlar bilan tarmoqda almashishga xizmat qiluvchi oldi-
sotdi turlari keng tarqalgan hisoblanadi.