Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
 
3.4.2. To‘lov talabnomalari bilan hisob – kitoblar 
 
To‘lov talabnomasi xo‘jalik subyektlari o‘rtasida to‘lovlarni 
amalga oshirishda qo‘llaniladigan naqd pulsiz hisob – kitoblarning 
shakli hisoblanadi. O‘zbekiston tijorat banklari o‘rtasida to‘lov 
talabnomalar hisob – kitoblarning qo‘llanilishi juda keng tarqalmagan. 
Buning asosiy sabablaridan biri to‘lov talabnomalari bilan hisob – 
kitoblarda hujjatlarning aylanishi juda ko‘p vaqt oladi va ortiqcha sarf 
xarajatlar talab qiladi. 
To‘lov talabnomasi – mol sotuvchi tomonidan belgilangan sum-
mani bank orqali olish haqidagi talabini o‘z ichiga olgan hisob – kitob 

---

79 
hujjatidir. 
Talabnomalar asosan aktseptli va aktseptsiz bo‘lishi 
mumkin.
Aktseptli to‘lov talabnomalarda bank avval to‘lovchining mab-
lag‘ni to‘lash haqidagi roziligini oladi, so‘ngra to‘lovni amalga 
oshiradi. Aktseptsizda esa avval to‘lov amalga oshirilib, so‘ngra 
mijozga to‘lov hujjatlarini beradi.
Tijorat banklarining yagona vakillik hisobvaraqlariga o‘tishi 
to‘lov talabnomalari bilan amalga oshiriladigan hisob – kitoblarni ras-
miylashtirish va hujjatlarning aylanish jarayonlarini bir qadar 
yengillashtirdi. 
Aktseptli to‘lov talabnomalari bilan hisob – kitoblar. 
Ta’kidlaga-
nimizdek, aktseptli to‘lov talabnomalari sotib oluvchining bankiga 
kelib tushgandan so‘ng, bank dastlab to‘lovni amalga oshirish 
yuzasidan to‘lovchining roziligini oladi. Buning uchun bank tomonidan 
to‘lovchilarga talabnomalarni quyidagicha aktseptlash muddati 
o‘rnatiladi: 
– bir shahar ichida joylashgan mijozlar uchun – talabnomalarni 
bankka kelib tushgan kunni hisobga olmagan holda, uch ish kuni; 
– boshqa shaharlarda joylashgan mijozlar uchun talabnomalarni 
bankka kelib tushgan kunni hisobga olmagan holda, besh ish kuni; 
– to‘lovchining asosli iltimosiga ko‘ra 10 kungacha. 
Aktseptlash tartibida to‘lanadigan aktseptli to‘lov talabnomalar 
muddatini kutayotgan davr davomida to‘lovni kutayotgan hujjatlar 
kartotekasi (1 – kartoteka)da hisobga olib boriladi.
To‘lovchi belgilangan muddatda yozma ravishda unga xizmat 
qiluvchi bank bo‘limiga aktseptlashni qisman yoki to‘liq rad qilish 
huquqiga ega (tovar – material qimmatliklarini jo‘natishda, xizmatlar 
ko‘rsatishda va boshqa holatlarda shartnoma shartlariga amal 
qilinmaganda, shuningdek, qonunchilik hujjatlariga asosan). 
Belgilangan muddatda korxona yozma ravishda aktseptlashni rad 
etmasa, talabnoma aktseptlangan hisoblanadi. Talabnomani aktsept-
lashdan qisman bosh tortganda, to‘lovchi tomonidan aktseptlangan 
summa bo‘yicha to‘lovlar amalga oshiriladi. Agar to‘lovchining hisob-
varag‘ida mablag‘lar bo‘lmaganda aktseptli to‘lov talabnomalar 2 – 
kartotekaga joylashtiriladi. 
Bunda bank to‘lovchi tomonidan aktseptlashni qisman rad 
qilinganligi to‘g‘risida mahsulot yetkazib beruvchining (mablag‘ 
oluvchining) bankiga yozma ravishda xabar beradi. 

---

80 
Bank, 2 – kartotekadagi hisob – kitob hujjatlari bo‘yicha to‘lov-
larni amalga oshirishda to‘lovchilarga penya hisoblash va oluvchilar 
foydasiga o‘tkazish huquqiga ega, agar bu bank va mijoz o‘rtasida 
tuzilgan shartnomada kelishilgan bo‘lsa amalga oshiradi. 
Bank to‘lovchilardan mablag‘larni oluvchilar foydasiga muddati 
o‘tkazib yuborilgan to‘lovlar bo‘yicha har bir kun uchun qonunda 
belgilangan miqdorda penya undiradi. 
Agar ushbu holat bank va mijoz o‘rtasida hisob – kitob va bank 
xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha sharotnomada belgilab qo‘yilgan 
bo‘lsa.
Quyidagi shartli chizmada aksiyadorlik tijorat Agrobankning 
ikkita bo‘limi mijozlarining aktseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – 
kitoblar amalga oshirilganda hujjatlar aylanishini shartli misolda ko‘rib 
chiqamiz.