Yun kinema harakat mexanikaning bir boʻlimi. Jism harakatini vujudga keltiruvchi kuchlarni hisobga olmagan holda jism harakatining geometrik xossalarini oʻrganadi

Fizika

1-VARIANT

1Kinematika (yun. kinema — harakat) — mexanikaning bir boʻlimi. Jism harakatini vujudga keltiruvchi kuchlarni hisobga olmagan holda jism harakatining geometrik xossalarini oʻrganadi. Moddiy nuqta deb, tekshirilayotgan masofaga nisbatan ulchamlari juda kichik va shakli hisobga olinmasa ham bo’laveradigan jismlarga aytiladi.Harakatlanayotgan moddiy nuqtaning fazoda qoldirgan iziga harakat trektoriyasi deyiladi.Harakatning trektoriyasi shakliga qarab to’g’ri chiziqli va egri chiziqli harakatlarga ajraladi.Moddiy nuqtaning biror vaqt oralig’ida har xil masofalar o’tiladigan trektoriyasining uzunligi o’tilgan yo’l deyiladi. Harakat trektoriyasining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga yo’nalgan kesmadan iborat bo’gan vektor kattalikka ko’chish deyiladi.2Makroskopik tizim xususiyatlari, pirovard natijada, tizim zarrachalari xususiyatlari, bu zarrachalarning dinamik xarakteristikalarining o‘rtacha qiymatlari va harakatlarining ayrim belgilari bilan aniqlanadi. Masalan, jismning temperaturasi uning molekulalari betartib harakat-larining o‘rtacha tezligi bilan aniqlanadi. Istalgan vaqtda har xil molekulalar har xil tezliklarga ega va bir-birlari bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladilar. Molekula tezligi – faqat barcha molekulalar harakat tezliklari qiymatlarining o‘rtachasi bilan belgilanadi. Shuning uchun alohida moleku-laning temperaturasi to‘g‘risida so‘z yuritish mumkin emas. Natijada jismning makroskopik xususiyatlari faqat katta mikdordagi molekulalarni hisobga olgan holda fizik ma’noga ega bo‘ladi.
Termodinamika – termodinamik muvozanat holatlarda va bu holatlarga o‘zaro o‘tish jarayonlarida bo‘lgan makroskopik tizimning umumiy xususiyatlarini o‘rganadi. Shu jarayonlar asosini belgilaydigan mikrojarayonlarni termodinamika o‘rganmaydi va shu bilan statistik usuldan farq qiladi.3Elektr zaryadi – relativistik invariant kattalik bo’lib, uning miqdori qanday sanoq sistemasida qaralayotganligiga, zaryadning harakatda yoki tinch turganligiga mutlaqo bog’liq emas. Elektr zaryadining SI dagi birligi hosilaviy kattalik bo’lib, 1kulon (c) deb kiritilgan. i e(e=-1,6*10^-19_C) Kulon kuchi : Bo’shliqdagi ikkita harakatsiz nuqtaviy zaryad orasidagi o’zaro ta’sir kuchi F ular zaryadlari Q1va Q2 larning ko’paytmasiga to’g’ri, oralaridagi masofa r ning kvadratiga esa teskari proporsional:F=k*q1*q2/r²; k=9*10⁹ _N*m²_/C²_.

2-VARIANT

1Ilgarilanma harakat - qattiq jismning eng sodda harakati; bunda jism sirtidan oʻtkazilgan istalgan toʻgʻri chiziq shu jismning harakati vaqtida oʻziga oʻzi parallel harakatlanadi. Boshqacha aytganda I. h. — qattiq jismning hamma nuqtalari bir xil trayektoriya chizib harakatlanishi. I. h. qilayotgan qattiq jismning hamma nuqtalari oʻzaro parallel trayektoriyalar chizadi, har bir nuqtasi tezlik va tezlanish, yoʻnalish va miqdor jihatdan har doim bir-day boʻladi. Shuning uchun I. h. qilayotgan qattiq jismdagi hamma nuqtalarning harakatini tekshirib oʻtirmasdan biror nuqtasining harakatini tekshirish kifoya. Demak, qattiq jismning I. h. kinematikasi nuqta kinemati-kasidan farq qilmaydi.2Gazlar murakkab tuzilgan. Ular milliardlab energiyaga ega gaz molekulalariga toʻla, ular ixtiyoriy paytda toʻqnashishi va bir-biri bilan oʻzaro taʼsirda boʻlishi mumkin. Haqiqiy gazni aniq tasvirlab berish qiyin boʻlgani sababli odamlar ideal gaz tushunchasini haqiqiy gazlarni modellashtirish va oʻrganishga yordam beradigan yaqinlashish sifatida yaratdi. Ideal gazning bosimi P, hajmi V va temperaturasi T orasidagi bogʻlanish ideal gaz qonuni deyiladi. Ushbu munosabatning soddaligi biz odatda gazlarni ideal deb hisoblashimizning katta sababidir.3Egri chiziqli harakatning xususiy holi bo‘lgan moddiy nuqtaning aylana bo‘ylab tekis harakatini ko‘raylik. Bu holda tezlanishning urinma tashkil etuvchisi bo‘lmaydi va tezlanish o‘zining markazga intilma tezlanishiga teng bo‘ladi ().Moddiy nuqtaning aylanma bo‘ylab tekis harakatini burchak tezlik deb ataluvchi fizik kattalik  bilan xarakterlash mumkin, bunda burchak tezlik deb R radiusning burilish burchagi  ning bu burilish bo‘lgan vaqt oralig‘i t ga nisbatini tushunish kerak
Notekis harakat uchun, oniy burchak tezligi tushunchasi kiritiladi.(w=f/t) Burchak tezlikning o‘lchov birligi radian taqsim sekunddir (rad/sekund). ekanligini e’tiborga olib, chiziqli tezlikni burchak tezlik bilan bog‘lovchi munosabatni topamiz:v=w*r . Moddiy nuqtani aylana bo‘ylab notekis harakatlanganda chiziqli tezlik bilan birga burchak tezlik ham o‘zgaradi. Burchak tezligi o‘zgarishi  ning shu o‘zgarish bo‘lgan vaqt oralig‘i  t ga nisbati o‘rtacha burchak tezlanish _o‘r deb ataladi.E=w/t;

3-VARIANT

1Burchak tezligidan farqli o'laroq w tezlik υ bosib o'tgan masofaning nisbati bilan belgilanadi l(skaler) mos keladigan vaqt oralig'iga t deyiladi chiziqli tezlik: v=l/t