Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
3.4.3. Akkreditivlar bilan hisob – kitoblar 
 
Hisob – kitoblarning akkreditiv shaklida mijozning (to‘lov-
chining) topshirig‘iga ko‘ra mablag‘larni oluvchi foydasiga to‘lovni 
amalga oshirish uchun mablag‘ ma’lum muddatga deponentlanadi. 
Akkreditiv qoplangan va qoplanmagan turlarga bo‘linadi.
Qoplangan akkreditivda sotib oluvchi shartnomada ko‘rsatilgan 
mablag‘ni mijozning bankida ochilgan 22602 – “Mijozlarning 
akkreditivlar buyicha depozitlari” hisobvarag‘ida deponentlanadi.
Qoplanmagan akkreditivda esa sotib oluvchi shartnomada 
ko‘rsatilgan summani o‘zining hisobvarag‘idan alohida hisobvaraqga 

---

83 
deponentlamaydi, balki mijozning banki uning hisobvarag‘ida mablag‘ 
bo‘lmagan taqdirda to‘lov kafolatini oladi. 
Qoplangan va qoplanmagan akkreditivlar chaqirib olinadigan 
yoki chaqirib olinmaydigan bo‘lishi mumkin. Uning matnida ushbu 
belgi mavjud bo‘lmagan holda, akkreditiv chaqirib olinadigan 
hisoblanadi. 
Chaqirib olinadigan akkreditiv bank – emitent tomonidan mab-
lag‘larni oluvchi bilan oldindan xabardor qilmagan holda, o‘zgar-
tirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Akkreditivni chaqirib olish bank 
– emitent zimmasiga mablag‘larni oluvchi oldida biron – bir 
majburiyat yuklamaydi. To‘lovchi chaqirib olinadigan akkreditivning 
shartlarini o‘zgartirish yoki bekor qilinishi to‘g‘risidagi barcha 
ko‘rsatmalarni mablag‘lar oluvchiga, faqat bank – emitent orqali 
berishi mumkin, ushbu bank mablag‘larni oluvchining banki (ijrochi 
bank)ni, u esa – mablag‘ oluvchini, xabardor qiladi.
Agar ijrochi bank operatsiyalarni bajarish paytigacha akkreditiv-
ning shartlari o‘zgartirilganligi yoki u bekor qilinganligi haqida 
bildirishnoma olmagan bo‘lsa, u chaqirib olinadigan akkreditiv bo‘yi-
cha to‘lovni yoki boshqa operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin. 
Mablag‘ oluvchining roziligisiz, uning foydasiga ochilgan 
chaqirib olinmaydigan akkreditiv, o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi 
mumkin emas. 
Ijrochi bank, bank – emitent bilan shartnoma asosida chaqirib 
olinmaydigan akkreditivni tasdiqlashi mumkin. Bunday holda, chaqirib 
olinmaydigan akkreditiv tasdiqlangan akkreditiv bo‘ladi. 
Tasdiqlangan akkreditiv bo‘lganda, ijrochi bank, bank – 
emitentning akkreditiv shartlariga muvofiq, to‘lovni amalga oshirish 
majburiyatlari bo‘yicha o‘z zimmasiga qo‘shimcha ravishda majbu-
riyatlar oladi. 
Tasdiqlangan akkreditiv ijrochi bankning roziligisiz o‘zgarti-
rilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. 
Akkreditiv bilan hisob – kitoblarning ijobiy jihati shundaki, 
korxona jo‘natgan tovar va ko‘rsatgan xizmatlari uchun to‘lov 
kafolatlanadi. Shu bilan birga aytish lozimki, akkreditiv bilan hisob – 
kitoblarda mol sotib oluvchi korxonaning mablag‘lari ma’lum 
muddatga o‘z ixtiyoridan chiqib ketadi.
Akkreditivlar bilan hisob – kitoblar tartibini ikkita bank bo‘limi 
misolida quyidagi chizmada ko‘rib chiqamiz.

---

84 
Barcha hisob – kitoblarda bo‘lgani singari, dastlab sotuvchi – 
akkreditiv bo‘yicha mablag‘ oluvchi va sotib oluvchi – akkreditivga 
ariza beruvchi o‘rtasida shartnoma tuziladi (1), sotib oluvchi 
shartnomada ko‘rsatilgan summani sotuvchining hisobiga deponentlash 
uchun akkreditivga arizani bankka taqdim etadi (2), bank emitent o‘z 
navbatida akkreditiga arizada ko‘rsatilgan summani sotuvchining 
hisobiga o‘tkazish maqsadida elektron arizani bosh bankka 
jo‘natadi(3), bosh bankda Koson bo‘limi vakillik hisobidagi mablag‘ 
Oqtosh bo‘limi vakillik hisobvarag‘iga o‘tkaziladi va bu haqda 
elektron akkretivga arizani bank bo‘limiga jo‘natadi (4), sotuvchining 
banki shartnomada ko‘rsatilgan akkreditiv summa uning hisobiga 
deponentlanganini xabar qiladi (5), sotuvchi o‘z navbatida tegishli 
tovarlarni sotib oluvchiga jo‘natadi yoki xizmatlarni ko‘rsatadi (6), 
sotuvchi tovarlarni jo‘natganligi yoki xizmatlar ko‘rsatganligini 
tasdiqlovchi hujjatlarni bankka taqdim etadi (7), bank o‘z navbatida 
deponentlangan summaning uning hisobiga o‘tkazadi.