Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

transaksion omil
- tovarlar xomashyo va materiallar sotib olish 
uchun, ish haqi to‘lash uchun kompaniyalarga pul kerak. Aholi ma’lum 
turdagi tovarlarni xarid qilish uchun, xizmatlar haqini to‘lash uchun pul 
kerak. Shu sababli ular daromadlarining ma’lum qismini pul shaklida 
saqlaydilar; 
extiyotkorlik omili
- aholi ham kompaniyalar ham kelgusida yuz 
berishi mumkin bo‘lgan, ko‘zda tutilmagan holatlardan himoyalanish 
maqsadida pul jamg‘aradilar; 
spekulyativ (chayqovchilik) omili 
- aholi va kompaniyalar pul 
mablag‘larini kelgusida daromad olish maqsadida aktivlar sotib olish 
uchun saqlaydi.
Muomaladagi pul massasining hajmi Markaziy bankning monetar 
siyosati asosida tartibga solinadi, bu jarayonda iqtisodiyotda pul 
taklifining ko‘rsatkichlari muhim omil bo‘ladi. 
Pul taklifi
– bu naqd va 
naqdsiz ko‘rinishdagi pul mablag‘larining muomlada paydo bo‘lishi 
bo‘lib, pulning to‘lov vositasi va muomala funksiyalari bilan bog‘liq. 
Ko‘pchilik hollarda Markaziy bank iqtisodiyotda naqd pul taklifi 
miqdoriga ta’sir qilish orqali uning barqarorligini oshirishga harakat 
qiladi. Biroq bu iqtisodiyotda naqd pul taqchilligini keltirib chiqarishga 
sabab bo‘ladi. Muomaladagi pul miqdorini kamaytirish uchun quyidagi 
choralarni amalga oshirish muhimdir. 
- iste’mol kreditni rivojlantirish, kreditga qanchalik ko‘p tovar 
sotilsa, shuncha kam miqdorda pul muomalada kerak bo‘ladi; 
- naqd pulsiz hisob-kitoblarning rivojlanishi; 
- pullarning muomala tezligini oshirishga erishish va boshqalar. 
Pul massasi darajasini hisoblashning asosiy tamoyillaridan biri 
mablag‘larni likvidlilik darajasi hisoblanadi. Muomaladagi pulning 
turlari pul agregatlari bilan guruhlarga ajratiladi. Unga ko‘ra 
muomaladagi mablag‘lar likvidlilik bo‘yicha tasniflanadi, ya’ni dastlab 
yuqori likvidli mablag‘lar past likvidligiga qarab M1, M2, M3,….Mn 

---

99 
yoki L agregatlarga ajratiladi. Pul agregatlari tarkibi va soni turli 
mamlakatlarda turlichadir.