Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
Jahon mamlakatlari milliy pul 
birligining nomlari 
Mamlakat 
Milliy 
puli 
Mamlakat 
Milliy 
puli 
Mamlakat 
Milliy 
puli 
Avstraliya 
Dollar 
Kanada 
dollar 
Ruminiya 
leu 
AQSh 
Dollar 
Qatar 
riyal 
Salvador 
colon 
Albaniya 
lek 
Keniya
shilling 
Samoa 
tala 
Aljir 
dinar 
Kipr 
pound 
Saudiya 
Arabiston 
riyal 
Angola 
kwanza 
Qirg‘iziston 
som 
Senegal 
frank 
Argentina 
peso 
Qozog‘iston 
tenge 
Singapur 
dollar 
Armaniston 
dram 
Kongo 
frank 
Slovaniya 
koruna 
Afg‘onistan 
afghani 
Koreya 
won 
Sudan
pound 
B.A.E 
dirham 
Kosta Rika 
colon 
Suriya 
pound 
Bangladesh 
taka 
Quvayt 
dinar 
Serra – 
Leon
leone 

---

110 
Baxrayn 
dnar 
Latviya
lats 
Tojikiston 
somoni 
Belarussiya 
rubel 
Leviya 
Omani 
Tanzaniya
shilling 
Bolgariya 
lev 
Litva 
litas 
Togo 
frank 
Boliviya 
boliviano 
Mavritaniya 
ouguiya 
Trinidad va 
Tobago 
dollar 
Bosnya va 
Gersogaven
a 
marka 
Makao 
pataca 
Turkiya 
lira 
Botsvana 
pula 
Makedoniya 
denar 
Uganda 
shilling 
Braziliya 
real 
Malayziya 
ringgit 
Ukraina 
hryvnia 
Burundi 
frank 
Mali 
frank 
Urugvay 
peso 
Buyuk 
Britaniya 
sterling 
Marokko 
dirham 
Filippin 
peso 
Vengriya 
forint 
Meksika 
peso 
Hindiston 
rupee 
Venesuela 
bolivar 
Misr 
pound 
Xitoy 
yuan 
Vetnam 
dong 
Mozambik 
metical 
Chad 
frank 
Gvatemala 
quetzal 
Moldoviya 
lev 
Chexiya
koruna 
Gong Kong 
dollar 
Mongoliya 
togrog 
Chili 
Peso 
Grenada 
dollar 
Namibiya 
dollar 
Shvetsariy
a 
frank 
Gruziya 
lari 
Nigeriya 
frank 
Shvetsiya 
krone 
Daniya 
krone 
Niderlandiya 
guilder 
Shimoliy 
Afrika
rand 
Dominika 
peso 
Nikaragua 
cordoba 
Shri Lanka 
rupee 
Yevropa 
Ittifoqi 
euro 
Norvegiya 
krone 
Ekvador 
sucre 
Jordan 
dinar 
Ozarbayjon
manat 
Eron 
rial 
Zambiya 
kwacha 
Paragvay 
guarani 
Estoniya 
kroon 
Zimbabe 
dollar 
Pokiston 
rupee 
Efiopiya 
birr 
Indoneziya 
rupiah 
Polsha 
zloty 
Yamayka 
dollar 
Iroq 
dinar 
Panama 
balboa 
Yaman 
rial 
Isroil 
sheqel 
Rossiya 
ruble 
Yangi 
Zellandiya 
dollar 
Kamerun 
frank 
Ruanda
frank 
Yaponiya 
yen 
 
Baho masshtabi
– bu qiymatning pul birligida aks ettirish 
vositasidir, pulning o‘ziga xos bo‘lgan texnik funksiyasi ham 
hisoblanadi. Muomalada oltin va kumush tangalar pul vazifasini 
bajargan paytda baho masshtabi, ya’ni milliy valyutaning bahosi 
bevosita oltin va kumush tangalar orqali aniqlangan. Ya’ni, qog‘oz 

---

111 
pullar ma’lum miqdorda oltin va kumush tangalar bilan ta’minlangan. 
1971 – 1973 yillarda rasmiy ravishda oltinning pul vositasi vazifasini 
bajarishi va qog‘oz pullarning oltin bilan ta’minlanganligi bekor 
qilindi. Natijada, milliy valyutaning baho masshtabi tovarlar va 
xizmatlar hamda xorijiy valyutalarga nisbatan talab va taklif asosida 
aniqlanadigan bo‘ldi, ko‘pchilik mamlakatlar milliy valyutaning 
qiymatini aniqlashda dunyoning yetakchi valyutalari hisoblangan 
AQSh dollari, yevro, yuan kabi valyutalarni asos qilib oladi. 
Mamlakatda baholar masshtabi milliy pul birligi va uning elementlari 
orqali o‘lchanadi. Masalan, O‘zbekistonda “So‘m” va 100 tiyin. 
Pulning turlari
– 
malakatdagi qonuniy to‘lov vositasi hisob-
lanadi. Hozirgi paytda hech qanday mamlakatda metall pul tizimi amal 
qilmaydi. Pulning asosiy turlari sifatida kredit biletlari (banknota), 
shuningdek, davlatning xazina biletlari va tangalar to‘lov vositasini 
bajaradi.
Banknota 
(bank biletlari) – bu qonuniy to‘lov vositalari hisob-
lanib, mamlakat Markaziy banki tomonidan muomalaga chiqariladi va 
tartibga solinadi. 
Xazina biletlari
– qog‘oz pul bo‘lib, mamlakat Moliya vazirligi 
tomonidan davlat byudjeti taqchilligi va qo‘shimcha xarajatlarni 
qoplash maqsadida muomalaga chiqariladi. Banknotalardan farqi 
shundaki, ushbu pullar hech qanday qimmatbaho metall bilan 
ta’minlanmagan bo‘lib, oltin va kumushga almashtirish mumkin 
bo‘lmagan. Xazina biletlari pul tizimining dastlabki davrlarida joriy 
etilgan bo‘lib, mamlakat Moliya vazirligi Markaziy bank bilan bir 
qatorda pul chiqarish huquqini o‘zida saqlab qolgan. Hozirgi paytda 
barcha mamlakatlarda milliy valyuta va pul muomalasi barqarorligiga 
to‘liq Markaziy bank mas’ul ekanligi tufayli hech qanday mamlakatda 
Moliya vazirligi xazina biletlarini muomalaga chiqarmaydi. Agar 
byudjet taqchilligini qoplash uchun mablag‘ zarur bo‘lsa ushbu 
mablag‘ni Markaziy bankdan kredit sifatida oladi.
Tanga – 
metall quymadan, mamlakatning qonuniy to‘lov vositasi 
sifatida 
turli 
qiymatlarda 
muomalaga 
chiqariladi. 
Iqtisodiy 
adabiyotlarda tangalar “maydalovchi pul” tarzida ham talqin etiladi, 
buning boisi shundaki, tangalar kichik qiymatda muomalaga chiqarilib, 
savdo – sotiq ishlarida qaytimlarni berishda qo‘llaniladi. Albatta, 
buning uchun mamlakat milliy valyutasi barqaror va sotib olish 
qobiliyati yuqori bo‘lishi maqsadga muvofiq.

---

112 
Pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ularning 
ta’minlanganlik asoslari
. 
Har bir mamlakat o‘zining milliy valyutasini 
emissiya qilish tartibi va qoidalarini mustaqil ravishda amalga oshiradi. 
Mamlakatda milliy valyutani emissiya qilish, muomalaga pullarni 
chiqarish va muomaladan qaytarib olish tartibini Markaziy bank 
amalga oshiradi. Muomaladagi pul birliklari Markaziy bankning barcha 
aktivlari va mamlakatdagi moddiy tovar qiymatliklar bilan ta’min-
lanadi.