Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Oltin quyma standarti
 
sharoitida banknotalar davlat tomonidan 
o‘rnatilgan summada oltin quymalarga ayirboshlanadi, oltin quyma 
standarti sharoitida muomalada oltin tangalarning to‘lov vositasi 
sifatida harakati va erkin zarb qilinishi amal qilmaydi.
Oltin quyma standartlari asosan oltin zaxiralariga boy bo‘lgan 
AQSh, Angliya, Fransiya va Yaponiyada hukm surdi. Unga ko‘ra muo-
malaga oltin tangalarning erkin zarb qilinishi barham topib, pullarni 

---

107 
oltinga almashtirish quymalarning qiymati asosida chegaralanib 
qo‘yildi. Masalan, Buyuk Britaniyada bir oltin quymasi 12,4 kg.ga 
to‘g‘ri kelar edi. Ushbu quyilmani olish uchun 1700 funt sterling zarur 
edi. Fransiyada bir quyilma 12,7 kg bo‘lib, ushbu quyilma 215 ming 
frankka baholanar edi. 
Katta miqdorda oltin zaxiralariga ega bo‘lmagan mamlakatlarda 
(Avstraliya, Germaniya, Daniya, Norvegiya va boshqalar) 
oltin deviz 
standarti
amal qilar edi. Oltin deviz standarti joriy etilgan mamla-
katlarda milliy valyutalar devizlarga, ya’ni oltinga erkin almashadigan 
chet el valyutalariga ayirboshlanishi joriy etildi. Buning natijasida bir 
mamlakatning ikkinchi mamlakatga valyutaviy bog‘liqligi vujudga 
keldi. 
1929 – 1933 yillarda yuz bergan butun jahon iqtisodiy inqirozi 
natijasida oltin monometallizmining barcha shakllari amal qilish 
faoliyatini to‘xtatdi, AQSh dollarining oltinga nisbatan pariteti saqlanib 
qoldi. 1930 yillardan boshlab xalqaro va mahalliy hisob – kitoblarda 
qog‘oz – kredit pul tizimi faoliyat yurita boshladi. 
Ushbu tizimning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat 
edi:
– oltinning umumekvivalent sifatida muomaladagi harakati 
to‘xtatildi, bankn otlarning oltinga ayirboshlanishi va maydalanishi 
barham topdi, oltin ichki va tashqi oborotdan chiqib zaxira sifatida 
saqlanadigan bo‘ldi; 
– banklarning kredit operatsiyalari asosida muomalaga naqd va 
naqdsiz pul belgilari chiqarildi; 
– pul oborotining asosiy ulushini naqd pulsiz hisob – kitoblar 
egallay boshladi; 
– davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solish kuchaytirildi, 
iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solishning instrumentlari ishlab 
chiqildi.