Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Monometallizm pul tizimi sharoitida
– bitta qimmatbaho metall 
(oltin va kumush, asosan oltin) umum ekvivalent vazifasini bajardi. 
Shu bilan birga, pul timizining monometallizm davrida muomalaga 
oltin tangalarga maydalanadigan boshqa pul belgilari (xazina biletlari, 
banknotlar va mayda monetalar) ham kirib kela boshladi.
Xalqaro valyuta – kredit munosabatlarini amalga oshirishda XIX 
asrda to‘liq va XX asrning boshlarigacha muomalada oltin asosiy rol 
o‘ynadi. Oltin standartining rivojlangan davri 1880 – 1914 yillarga 
to‘g‘ri keladi.

---

106 
Monometallizm o‘z navbatida 
oltin tanga, oltin quyma va oltin 
deviz standartini
o‘z ichiga olar edi.
Oltin tanga standarti 
tovarlarning bahosi oltinda ifodalanadi, 
mamlakat bozorlarida oltin to‘lov vositasini bajaradi va erkin ravishda 
zarb etiladi. Oltin pulning barcha funksiyalarini bajaradi. Oltin tanga 
standarti sharoitida pul tizimi talab va taklif asosida tartibga solinib, 
muomaladan ortiqcha bo‘lgan oltin tangalar “avtomatik ravishda” 
jamg‘armaga yo‘naltiriladi, muomalada qo‘shimcha to‘lov vositasiga 
ehtiyoj tug‘ilganda ular jamg‘armadan muomalaga qaytariladi. Oltin 
tanga standarti sharoitida mamlakatda pul tizimini tashkil etish silliq va 
samarali tarzda amalga oshirildi, biroq kishilarning tovar moddiy 
qiymatlarga bo‘lgan talabining hajmi iqtisodiyotdagi mavjud oltin 
zaxiralari hajmidan sezilarli darajada ortib bordi, shuningdek, oltin 
tanga standarti sharoitida Markaziy banklarda ma’lum darajadagi oltin 
zaxiralarini shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Oltin tanga standartining asosiy xususiyatlari quyidagilardan 
iborat edi: 
– oltin tangalarni qat’iy o‘rnatilgan qiymatlarda erkin ravishda 
zarb etish; 
– o‘zining qiymatini oltinda ifoda etadigan pullarni maydalash; 
– oltinning mamlakatlar o‘rtasida erkin ayirboshlanuvi; 
– oltin pulning barcha funksiyalarini bajarishi. 
Birinchi jahon urushi juda katta miqdordagi moliyaviy 
xarajatlarni vujudga kelishiga sabab bo‘ldi, buning natijasida hukumat 
byudjet taqchilligini qoplash maqsadida muomalaga qog‘oz pullarni 
emissiya qildi. O‘z navbatida birinchi jahon urushida ishtirok etgan 
barcha mamlakatlarda (AQShdan tashqari) oltinni qog‘oz pullarga 
almashtirish va xorijga olib chiqib ketish qonunan ta’qiqlab qo‘yildi. 
Birinchi jahon urushidan keyin, birorta mamlakat oltin tanga 
standartiga qaytish imkoniyatini qila olmadi. 1920 yillarda qator 
mamlakatlarda 
oltin quyma
standarti joriy etildi.