Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Qog‘oz – kredit pullar tizimi
. 
Qog‘oz – kredit pullar tizimining 
evolyutsion rivojlanishi, iqtisodiyotning globallashuvi va xalqaro 
mehnat taqsimotining chuqurlashuvi sharoitida pul oborotini vaqtdan 
va moliyaviy jihatdan yanada tejamliroq bo‘lishini, shuningdek, uni 
samaraliroq ishlashini ta’minlamoqda. Agar dastlabki qog‘oz pullar 
taxminan X asrning oxiri XI asrning boshlarida muomalaga chiqarila 
boshlangan bo‘lsa, 1930 yillarning oxiriga kelib ular qatorida kredit 
pullari to‘lov hisob – kitob va pul aylanmalarini amalga oshirishda 

---

108 
ishtirok eta boshladi. Bu o‘z navbatida iqtisodiyotda pul – kredit 
siyosatini amalga oshirish va pul muomalasini tashkil etishga ijobiy 
ta’sir ko‘rsata boshladi.
Iqtisodiyotning rivojlangan hozirgi davrida pulning asosiy turlari 
banklarning kredit biletlari (banknotlar), tangalar, pul cheklari, 
elektron–plastik kartochkalar, hisob raqamlarda yozuvda aks ettirilgan 
pullar hisoblanadi.
Muomalaga pullarni emissiya qilish Markaziy bankka yuklatil-
gan. Markaziy bank «banklarning banki» sifatida kredit resurslarini 
shakllantirish va ushbu resurslarni naqd va naqd pulsiz ko‘rinishida 
muomalaga chiqarishi mumkin. Markaziy bank tomonidan muomalaga 
chiqarilgan naqd pullar uning majburiyati bo‘lib, tijorat banklari ushbu 
pullarni muomalada aylanishini ta’minlaydi. Tijorat banklari qog‘oz – 
kredit 
pullarni 
Markaziy 
bankdagi 
vakillik 
hisobvarag‘idagi 
mablag‘lari doirasida ishlatishi mumkin. 
 
 
5.2. Pul tizimining elementlari 
 
Pul tizimi quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi: 

pul tizimini tashkil etish tamoyillari;

pul birligi; 

baho masshtabi; 

pulning turlari; 

pul birliklari va belgilarini emissiya qilish tartibi va ularning 
ta’minlanganlik asoslari; 

pul muomalasini tartibga solishning usullari; 

mamlakatda pul oborotining tarkibi va uni tashkil etish.