Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

Эшитиш диққати, эшитиш хотираси ва фонематик идрокни
ривожлантириш
Б о л ал ар д а товуш лар талаф ф узидаги кам чиликларни тўғри- 
лаш товуш ларни тўғри йўлга қўйиш ва уларни ғайри иҳтиёрий 
равиш да тўғри айтадиган бўлиш ва айни вақтда фонематик ид- 
рокни ҳам ривож лантириш дан иборатдир. Чунки ф онемаларни 
тўлиқ идрок этмай, уларни аниқ ф ар қ қилм ай туриб уларни 
тўғри талаф ф уз қилиш ҳам мумкин эмас.
Фонематик идрокни ривож лантириш логопеднк ишнинг даст- 
лабки даврлариданбқ олиб борилади ва фронтал, якка тартиб- 
д а ҳам да гуруҳ м аш ғулотларида ўйин формасида ўтказилади.
Бу иш аввал нутқсиз товуш м атериалларидан бош ланади ва 
секин аста нутқдаги ҳамм а товуш ларни ўз ичига олади,
Биринчи м аш ғулотларданоқ фонематик идрокни ривож лан- 
тирнш билан п араллел равиш да эшитиш диққати ва эшитиш 
хотиралари устида иш олиб борилади. Б у эса фонематик ид- 
рокни ривож лантириш да энг сам арали ва ж адаллаш ти ри лган
нати ж аларга эришишга имкон беради. Б у жуда муҳимдир, 
чунки атроф дагилар нутқини эшита билмаслик товуш ларни тўғ- 
ри тал аф ф у з эта олмаслик сабабларидан биридир.
Логопедик м аш ғулотлар ж араён и да бола ўз талаф ф узини 
н азо рат қила олиши ва ўз нутқини атроф дагилар нутқига тақ- 
қослаш асосида талаф ф узидаги камчиликларни тўғрилай олиш 
м алакасига эга бўлиши керак.
Б ол ал ар д а фонемаларни ф арқлай олиш қобилиятини ривож- 
лантириш юзасидан олиб бориладиган ҳамма логопедик иш лар 
системасини ш артли равиш да олти даврга бўлиш мумкин:
I давр — нутқсиз товуш ларни билиш.
II давр — бир хил товуш, сўз бирикмаси ва и боралард а овоз- 
нинг баландлиги, кучи, тембрини ажратиш .
III давр — товуш таркиби бўйича ўхшаш сўзларни аж - 
ратиш.
IV давр — бўғинларни ф арқлаш .
V давр — фонемаларни ф арқлаш .
VI давр — товуш ларни оддий таҳлил қилиш м алакалари н и
ривожлантириш .