Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

Биринчи усул 
тақлид қилиш га асосланган. Шунинг учун тақ- 
лид қилиш усули деб номланади. Бунда логопед кўзгу орқалй 
талаф ф уз этилиши лозим бўлган товушнинг тўғри артикуляция- 
сини кўрсатади. Л огопад логопед кетидан кўрсатилган товуш- 
ларни такрррлаш и лозим. Агар бола логопед кетидан кўрса- 
тилганларни қай тара олм аса ^ к и қайтариш да қийналса, унда 
иккинчи механик усулдан фойдаланилади.
Иккинчи усул 
— меҳаник усулдир. Бунда болада товуш лар- 
ни ҳосил қилиш учун ёрдамчи воситалардан, яъни зарур бўлган 
махсус логопедик зондлардан фойдаланилади. Логопедик зонд- 
л ар орқали артикуляцион аъзолар ҳар бир товуш учун керак 
бўлган ҳолатга келтирилади.
Учинчи 
усул — аралаш усулдир. Бунда логопед болада то- 
вуш ларни ҳосил қилиш учун ҳар иккала, яъни тақли д ва ме- 
ханик усулдан биргаликда фойдаланилади.
Савол ва топширицлар
1. Унли ф онемалар қайси белгиларига кўра тавсиф ланади?
2. Ундош ф онемалар қандай тавсифланади? Нима учу-н бит- 
та ундош товуш бир вақтнинг ўзида бйр неча гуруҳга мансуб 
бўлади?
3. Нима учун бола туғилгандан тўрт ёшгача бўлган даврда 
ҳам м а Бақт талаф ф узида маълум бир кам чиликлар а.жралиб 
туради?
2. Дислалиянинг қандай формаларини биласиз?
5. Товуш ҳосил бўлишининг қайси усулларини биласиз? Ҳ ар 
бир усул қайси ҳолларда қўлланилади?
6. Товушлар устида иш лаш даврларини тавсиф лаб беринг. 
Ҳар бир даврнинг иш усуллари ва вазиф алари нимадан ибо- 
рат?
7. Махсус болалар боғчасига борганингизда болалар талаф - 
фузига аҳамият беринг. Т алаф ф узида камчилиги бўлган бола- 
ларни яқиндан ўрганинг.
8. 
С, 3. Ш, Ж
товуш лар талаф ф узидаги камчиликларни ту- 
затиш бўйича ўтказиладиган маш ғулотлар учун маш ғулот план- 
конспектини тузинг.
9. Сирғалувчи ва шовқинли товушлар дифференциацияси 
учун кўргазм али м атериаллар танланг.
10. М ахсус б олалар боғчасида логопед машғулотини куза- 
тинг ва анализ қилинг.

---

Ринолалия (грекча сўздан олинган бўлиб, rhinos — бурун, 
lalia — нутқ) — нутқ аппаратининг анатом ик ва физиологик 
камчиликларй сабабли овоз тембри ва товуш лар тал аф ф узи д а- 
ги бузилишдир.
Ринолалия ҳосил бўлишга кўра дислалиядан ф арқ қилади;. 
яъни ринолалияда товушларни бурун-димоғ билан та л а ф ф у а
қилиш ҳоллари кузатилади.
Р инолалияда товуш лар артикуляцияси, фонация, товуш ҳо- 
сил бўлиш м еханизм лари жиддий равиш да нормадан четга чи- 
қади.
Нормал фонация бўлганда 
кишида бурун товуш ларидан 
таш қари нутқдаги ҳамма товушларни талаф ф уз қилиш вақти- 
да бурун-ҳалқум ва бурун бўшлиғининг бўғиз ва оғиз бўш ли- 
ғидан аж ралиш и рўй беради.
Нутқ ж ар аён и да юмшоқ танглай узлуксиз равиш да турли. 
баландликка кўтарилади ва туш ади, бу ҳолат товуш лар талаф - 
фузига боғлиқ. Танглай-ҳалқумнинг бирлаш иш кучи товушлар- 
талаф ф узига боғлиқдир. Унли товуш лар талаф ф узи да танглай- 
ҳалқум ундош товуш лар талаф ф узига нисбатан кам роқ бирла- 
шади. Танглай-ҳалқумнинг энг кучсиз бирлаш иш и