Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Оралиқ маҳсулот - ишлов бериш, қайта ишлаш ва қайта сотиш мақсадларида сотиб
олинган маҳсулотлар. Пировард маҳсулот  - ишлаб чиқариш жараёни якунланган, шахсий ва
унумли истеъмол қилиш га тайёр бўлган маҳсулотлар. Хуфёна иқтисодиёт - ЯИМни ишлаб
чиқариш, тақсимлаш ва ундан фойдаланишнинг расмий иқтисодиётдан яширин қисми.
1. Миллий иқтисодиётнинг қарор топиши ва унинг макроиқтисодий кўрсаткичлари.
Иқтисодни бутун бир мамлакат даражасида тасаввурга эга бўлиш учун
макроиқтисодиётдан фойдаланилади. Макроиқтисодиёт, бошқа фанларга ўхшаб, ҳам умумий
вазифани, ҳам алоҳида-алоҳида вазифаларни бажаради. Макроиқтисодиётнинг марказий
вазифаси миллий иқтисодиётни умумий ҳолатини ўрганиш ва уни ривожлантириш бўйича
энг самарали йўлларини танлаб олишга хизмат қилади. Унинг оралиқ вазифалари ялпи талаб
ва таклифнинг ўсиш ва пасайиб бориш, ишлаб чиқариш ҳажмининг юксалиши ва пасайиб
кетиши, инфляциянинг умумий бандлик ва ишлаб чиқаришга таъсир этиши ва бошқа
иқтисодий омилларнинг сабабларини ўрганиш ва тушунтиришдан иборат. Макроиқтисодий
вазифаларни ҳал этиш бўйича амалиётда турли хил шакл ва услублар ишлатилади. Уларнинг
ичида макроиқтисодий моделлаштириш етакчи ўринга эга. Илмий жиҳатдан асосланган
макроиқтисодий модел ёрдамида асосий макроиқтисодий ҳодисалар ўртасидаги ўзаро
боғлиқликнинг моҳияти ва натижаларини аниқлаб олиш, миллий иқтисодиётда вужудга
келаётган жараёнларнинг маъносини англаш ва шу асосда мамлакат иқтисодиётини
ривожлантиришнинг асосий йўналишлари ва шаклларини танлаб олиш мумкин.

---

122
Ҳозирги вақтда дуньёда ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти модели кенг
тарқалган бўлиб, унинг асосий концепцияси бозор ривожланиши учун шарт-шароитларни
яратиш ва унинг ёрдамида жамият аъзоларининг барчасига осойишта ҳаёт кечиришни
таҳминлайдиган асмарали иқтисодиётни барпо этишдан иборат. Бундай моделнинг
хусусияти шундан иборатки, у универсал характерга эга эмас, яъни ҳар бир мамлакат ўзига
хос моделни танлашга тўғри келади. Нега деганда ҳар бир мамлакатнинг демографик,
табиий, иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва таърихий шароитлари турлича бўлади. Яна бир
моделлаштириш ялпи талаб ва ялпи таклифга асосланган бўлиб, унинг ёрдамида
инвестицияларнинг ишлаб чиқаришдаги реал ҳажми ва нарх-наво даражасининг ўзаро
нисбати аниқланади.
Миллий иқтисодиёт кўплаб ўзаро боғлиқ иқтисодий элементлардан иборат бўлган
мураккаб иқтисодий тизимни намоён этади. Мазкур унсурлар ўртасидаги амалда таркиб
топган муносабатларнинг бутун мажмуи иқтисодиётнинг таркибий тузилмасини тавсифлаб
беради.