O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

 
Oddiy qat’iy sillogizmning IV-figurasi qu
yidagi maxsus qoidalarga ega: 
1. Asoslarning biri inkor xukm Bo’lsa, katta asos umumiy xukm Bo’ladi. 
2. Katta asos tasdiq xukm Bo’lsa, kichik asos umumiy xukm Bo’ladi. 
IV-figuraning beshta to’gri modusi mavjud: 

---

132 
AAI, AYeYe, IAI, EAO, EIO. 
AAI - Bramalip modusi. 
A. Xalol odamlarning xammasi vijdonlidir. 
A. Xamma vijdonlilar adolatli kishilardir. 
I. Ba’zi adolatli kishilar xalol odamlardir. 
AYeYe-Camenes modusi. 
A. Qo’li ochiq odamlar saxiy Bo’ladi. 
E. Xech bir saxiy xasis emas. 
E. Xech bir xasis qo’li ochiq odam emas. 
IAI - Dimaris modusi. 
I. Ba’zi yoshlar sport bilan shugullanadilar. 
A. Sport bilan shugullanganlarning xammasi soglom kishilardir. 
I. Ba’zi soglom kishilar yoshlardir. 
EAO - Fesapo modusi. 
E. Xech bir sofist rost gapirmaydi. 
A. Xamma rost gapirmaydiganlar yolgonchidir. 
O. Ba’zi yolgonchilar sofist emas. 
EIO - Fresison modusi. 
E. Xech bir aqlli odam ilmsiz emas. 
I. Ba’zi ilmcizlar yoshlardir. 
O. Ba’zi yoshlar aqlli odam emas. 
Sillogizmning IV-figurasi umumiy tasdiq xukm ko’rinishidagi xulosani bermaydi. 
Nomukammal sillogizmlarni mukammal sillogizm ko’rinishiga keltirish 
Aristoteldan boshlab barcha mantiqshunoslar sillogizmning I-figurasi va uning moduslariga 
katta e’tibor berganlar. Ular I-figurani mukammal, deb bilganlar, uning xulosalarini aniq va 
yaqqol deb xisoblaganlar. Sillogizmning boshqa figuralarini nomukammal deb, ularning 
xulosalarining chin ekanligini aniqlash uchun I-figuraga keltirish zarur, deb xisoblaganlar. Bu 
mantiqiy amal bajarilganda moduslarning nomiga e’tibor beriladi: 
1. Modusning nomida «s» xarfi Bo’lsa, undan avval keluvchi unli xarf orqali 
ifodalanadigan xukm to’liq almashtirilishi shart (conversio simplex). 
2. Modusning nomida «r» xarfi Bo’lsa, undan avval keluvchi unli xarf orqali 
ifodalanadigan xukm qisman almashtiriladi (per accidens). 
3. Modusning nomida «m» xarfi Bo’lsa, unda sillogizm asoslarining o’rnini 
almashtirish (metathyesis yoki mutatio pramissarum) zarur. 
4. Moduslarning bosh xarflari (B, C, D, F) ularni I-figuraning qaysi modusiga 
keltirilishini ifodalaydi. II va IV figuralarning Cyesare, Camestres va Camenes moduslari 
I figuraning Cyelarent modusiga keltiriladi. II figuraning Darapti, Disamis moduslarini 1-
figuraning Darii modusiga, Fresission ni 1-figurning Ferio modusiga keltiriladi. 

---

133 
5. Modusning nomidagi «k» xarfi shu modusning I figura moduslaridan birortasi 
orqali aloxida usul vositasida isbotlanishini bildiradi. Bu usul Reductio ad absurdum deb 
ataladi. 
Èndi bu qoidalarga asoslangan xolda bir necha misollarni ko’rib chiqamiz: 
II-figuraning Cyesare modusi I figuraning Cyelarent modusiga keltiriladi (4-qoida). 1-
qoidaga ko’ra II figuraning katta asosi to’liq almashtiriladi. 
II-figura Cyesare 
I-figura Cyelarent 
E. Xech bir R-M emas Ye. Xech bir M-R emas. 
A. Xamma S-M 
A. Xamma S-M 
E. Xech bir S-P emas Ye. Xech bir S-P emas 
Sxemalarni taqqoslash katta asosni to’liq almashtirish orqali II-figuraning I-figuraga 
keltirilganligini ko’rsatadi. 
Masalan, 
Xech bir xayvon ongli mavjudot emas. 
Inson ongli mavjudot 
Xech bir inson xayvon emas. 
Xech bir ongli mavjudot xayvon emas. 
Inson ongli mavjudot 
Xech bir inson xayvon emas.