Ishqqa oid qirq qoida

1244 yil, oktyabr, Konya.

 

Hech bir tashqi sababsiz - faqat shu shaharda 

yashagan va yashayotgan, tanish va notanish 

aziz-avliyolarga ta'zim qilish uchungina - bu 

---

notanish shahar darvozasi qarshisida to'xtadim. 

Hayotimda sira ham aziz-avliyolar ruhlaridan 

oq fotiha tilamasdan yangi joyga 

kirmaganman. 

Bu joy musulmonlarga tegishlimi, 

xristianlargami yoki yahudiylargami, 

ahamiyatsiz bo'lgan. Avliyolar oddiy insonlar 

orasidagi bunday tafovut doirasidan tashqari 

(yuqori) turishlariga ishonaman. Avliyolar 

barchaniki. 

Alqissa, Konyani birinchi bor uzoqdan 

ko'rishim bilanoq, har doimgiday ta'zim bajo 

qildim. Lekin menga javoban har safargidek 

fotiha berish o'rniga, ular xuddi mozor ustidagi 

tosh kabi jimjitlik saqladilar. Men ikkinchi 

marta va bu safar balandroq ovozda ulardan 

fotiha so'radim. Yana jimjitlik. Shunda 

tushundim: ular eshitib turishgan edi. Faqat 

fotiha bergilari kelmayapti. 

- Ayting, aybim nimada? - so'radim men 

shamoldan, qayoqqa esayotgan bo'lsa shu 

yoqdagilarga savolimni yetkazsin uchun. 

---

Shamol tez orada javob olib keldi: 

- O, darvish, bu shaharda sen ikki bir-biriga 

qarama-qarshi holga duch kelasan. Musaffo 

ishqqa va ashaddiy nafratga. Biz seni ogoh 

etmoqdamiz. Shunga qaramay, o'z qaroringdan 

qaytmasang, tavakkal qil. 

- Ogohlantirishingiz sira shart emas edi, - 

dedim men. - Sof ishqni uchratishning o'zi 

menga yetardi. 

Bu so'zlarimdan keyin Konya avliyolari menga 

fotihalarini berdilar. Ammo men darhol 

shaharga kirishni istamadim. Otim o'tlab 

yurgunicha, eman daraxti ostida o'tirib, 

uzoqdan shahardagi binolarning tashqi 

ko'rinishlarini tomosha qildim. Minoralar 

quyosh nurlari ostida yaraqlab turardi. Ora-sira 

itlar vovullar, eshaklar hangrab qo'yar, bolalar 

kulgisi eshitilar, savdogarlar baqir-chaqir 

qilishardi - oddiy shaharga xos shovqin-suron 

edi bu. Qiziq, bu yopiq eshiklar va 

panjaralangan derazalar ortiga qanday quvonch 

va anduxlar yashiringan ekan? Darbadar 

---

darvish sifatida bu yangi hayot bo'sag'asida 

o'zimni bir qadar noqulay his etar edim, lekin 

shunda quyidagi muhim qoidani esladim: 

«Yo'lingda uchraydigan to'siqlarga qarshilik 

qilma. Hayot o'z o'zanida oqishiga qo'yib ber. 

Hayoting o'zgarib ketsa, bundan diling vayron 

bo'lmasin. O'tmish kelajakdan yaxshiligini 

qayoqdan bilasan?» 

- Assalomu alaykum, darvish, - degan do'stona 

ovoz meni xayolot olamidan chiqarib oldi. 

O'girilib qarab, uzun mo'ylovli dehqonni 

ko'rdim. U har daqiqa o'lib qolishi mumkin 

bo'lgan qovurg'alari sanasa bo'ladigan ozg'in 

buqaga qo'shilgan aravada ketardi. 

- Vaalaykum assalom! Alloh sizdan rozi 

bo'lsin! - javob berdim men. 

- Nima uchun bu yerda yolg'iz o'tiribsiz? Yo'l 

yurib charchadingizmi? Istasangiz, birga 

ketaylik. 

Men kulimsiradim: 

- Rahmat, men, yaxshisi, buqangizga yuk 

bo'lmasdan, piyoda ketaman. 

---

- Mening buqamni kamsitdingizmi? - dedi 

xafalanib dehqon. U qari va holsiz bo'lgani 

bilan men uchun qadrli. 

Dehqonning so'zlaridan hushyor tortdim. 

O’rnimdan irg'ib turib, ta'zim qildim. O'zing 

ham Xudo yaratgan bu olamning kichik bir 

zarrasi bo'laturib, U yaratgan jonzotlarga, bu 

inson bo'ladimi yo hayvonmi, baribir, nechuk 

bunday bepisandlik qilding? 

Dehqonning chehrasiga bir lahza ishonchsizlik 

soya soldi. Uning yuzida bir fursat hech 

nimaning ifodasi bo'lmadi, mening kulayotgan 

yo kulmayotganimni bila olmay qolgan edi 

go'yo. 

- Umrimda bunaqasi bo'lmagan, - dedi keyin 

hushiga kelib va menga xushnud jilmaydi. 

- Hech kim ho'kizingizdan uzr so'ramaganmi? 

- Bu ham. Men o'zimdan hech kim hech 

qachon uzr so'ramagani haqida o'ylayotgan 

edim. Odatda men kechirim so'rayman. Hatto 

boshqalar menga adolatsizlik qilsalar ham, 

kechirimni hamisha men so'rayman. 

---

Uning so'zlari meni mahzun qildi. 

- Qur'onda barchamiz va har birimiz yagona va 

eng yaxshi shakl asosida yaratilganimiz 

aytilgan. Bu qoidalardan biri, - dedim 

sekingina. 

- Qanaqa qoida? - so'radi dehqon. 

- «Xudo hamisha sen bilan mashg'ul. Har bir 

inson Xudoning yaratmishidir va u sekin-asta, 

lekin og'ishmasdan barkamollashish sari 

harakatlanadi. Bizlar Xudoning tugallangan 

yaratiqlari emasmiz, biz to'liq mukammallik 

ishtiyoqidagi yaratiqlarmiz. Xudo har birimiz 

bilan alohida ishlaydi, zero insoniyat - har bir 

qismning umumiyatda muhim o'rni borligini 

bilguvchi buyuk me'mor san'atining asaridir». 

- Siz ham bu erga xutbani tinglash uchun 

keldingizmi? - qiziqib so'radi dehqon. - Odam 

juda ko'p bo'ladiganga o'xshaydi. U juda 

mashhur. 

Mening yuragim qinidan chiqayozdi: gap kim 

haqida ketayotganini tushundim. 

- Ayting-chi, Rumiy ma'ruzalarida o'ziga xos 

---

nima bor? 

Dehqon hech nima demasdan osmonga tikildi. 

Uning fikrlari qayerlardadir uzoqlarda 

uchayotganmidi yoki umuman 

uchmayotganmidi, bilib bo'lmaydi. 

- Men qishloqdan kelayapman, u yerda hayot 

juda og'ir, - dedi u nihoyat. Oldin ocharchilik 

bo'ldi, keyin mo'g'ullar. Ular o'z yo'lida 

uchragan qishloqni talon-toroj qilishdi va 

yondirishdi. Lekin shaharlarda bundan ham 

yomon bo'ldi. Ular Arzurumni, Sivesni, 

Qaysariyni bosib olishdi, hamma erkaklarni 

qirib tashlashdi va ayollarni o'zlari bilan olib 

ketishdi. Menku uyim va xotinimni 

yo'qotmadim. Lekin halovatimni shunday 

yo'qotdimki, bir daqiqa ham tinchlik 

bo'lmayapti. 

- Bunga Rumiyning qanday aloqasi bor? - 

so'radim men. 

Dehqon ko'zlarini ho'kizi tomonga qaratdi va 

o'sha bir taxlitdagi ovozda dedi: 

- Rumiy xutbasini eshitganda, barcha g'am-

---

qayg'ular tarqab ketadi, - deyapti hamma. 

- Siz bilan Konyaga borganim bo'lsin, - dedim 

men. 

- Yo'lda Rumiy haqida gapirib berasiz. 

Men otimni aravaga bog'ladim va o'zim 

dehqonning yoniga o'tirdim va bu qo'shimcha 

yuk ho'kizga sira bilinmaganini sezib, xursand 

bo'ldim. U oyoqlarini avvalgiday bir maromda 

qo'ygancha sekin ketaverdi. Dehqon menga 

non bilan echki pishlog'idan uzatdi. Biz 

ovqatlanib, tamaddi qilib ketdik. Shu tariqa 

men ko'm-ko'k osmonda charaqlab turgan 

quyosh va shahar avliyolarining diqqat-e'tibori 

ostida Konyaga kirib keldim. 

- Salomat bo'ling, birodarim, - dedim men 

aravadan tushib va otimni yechib oldim. 

- Xudo xoxlasa, namozda ko'rishgunimizcha! - 

dedi javoban dehqon. 

Men bosh irg'adim va xayrlashib qo'limni 

ko'tarib qo'ydim. 

- Inshoolloh. 

Garchi xutbaga juda borgim kelayotgan esa-da 

---

- axir Rumiy bilan uchrashish otashin orzuyim 

edi - lekin eng oldin shaharni aylanishga va 

odamlar mashhur xatib haqida nimalar 

deyishlarini eshitishga qaror qildim. O'z 

ko'zlarim bilan ko'rishdan oldin unga 

boshqalarning - yaxshi va yomonning, yaxshi 

ko'radigan va yaxshi ko'rmaydiganlarning 

ko'zlari bilan qaragim keldi.