Ishqqa oid qirq qoida

1244 yil, 17 oktyabr, Konya.

 

Dehqon bilan xayrlashganimizdan so'ng eng 

oldin o'zim va otim uchun boshpana axtarishga 

tushdim. Karvonsaroyda menga to'rtta xonani 

ko'rsatishdi, men eng kamtaronasini tanladim. 

Menga ko'rpa-to'shak, shipillab yonib 

turadigan eski moychiroq va bosh qo'yarga 

yostiq o'rniga oftobda kuydirilgan bir g'isht 

bo'lsa bas edi. Shu bilan birga xonam 

derazasidan shaharning to tepaliklarga qadar 

ajoyib manzarasi ko'rinib turardi. 

Birinchi navbatda shu ishni tugatgach, bu yerda 

turli dinlar va tillarning qaror topganiga hayron 

bo'la-bo'la, ko'chalarni kezishga tushdim. 

Yo'limda mashshoq-lo'lilarni, arab 

sayohatchilarini, xristian ziyoratchilarini, 

yahudiy savdogarlarni, buddaviy ruhoniylarni, 

ovrupo trubadurlarini, eron hunarmandlarini, 

---

xitoy akrobatlarini, ilon o'ynatuvchi hindlarni, 

zardushtiy sehrgarlarni, yunon faylasuflarini 

uchratdim. Qullar sotiluvchi bozorda terisi 

sutga chayqab olinganday oppoq ayollarga va 

quyoshda qoraygan gavdali bichilgan qullarga 

ko'zim tushdi. 

Bozorda bir soqol olish bilan birga qortiq bilan 

qon oluvchi sartaroshlarni, yumaloq shishalari 

bilan bashorat qiluvchilarni va olov yutadigan 

masxarabozlarni ko'rdim. Ziyoratchilar 

Quddusdan kelayotgan edilar, daydilar esa, 

tushunishimcha, sarbadorlar qo'shinidan qochib 

kelgan askarlar edi, ular Venetsiya, frank, 

sakson, yunon, fors, turk, kurd, arman, yahudiy 

va men bilmaydigan allaqanday tillarda 

gaplashardilar. 

Oralaridagi tafovut ko'pligiga qaramay, 

ularning barchasida allaqanday noyetuklik 

borligi tasavvuri yuzaga kelardi, nazdimda, 

Usta ishni yarim yo'lda to'xtatgan-u, har biri 

chala qolganday edi go'yo. 

Shahar Bobilni eslatardi. Hamma yoq 

---

harakatda. Men bu betartib qarakatlarning qoq 

o'rtasida va atrofimdagi odamlarni kuzatar 

ekanman, yana bir oltin qoidani esladim: 

«Mukammal, benuqson va beayb Xudoni 

sevish juda oson. Ammo qisqa umr kechiruvchi 

o'z birodaringni barcha nuqson va 

kamchiliklari bilan sevmoq mushkul. Inson 

sevishga qobil zot ekani esingizda bo'lsin. 

Sevgisiz hikmat yo'qdir. Esingizda bo'lsinki, 

agar biz Xudoning yaratmishlarni seva 

olmasak, Xudoni ham chinakamiga seva 

olmaymiz va bila olmaymiz». 

Men har xil yoshdagi hunarmandlar o'zlarining 

tor, qorong'u ustaxonalarida mehnat qilayotgan 

tor ko'chalarda aylanib yurdim. Va hamma 

yoqda odamlar Rumiy haqida gapirar edilar. 

Qiziq, uning o'zi bunchalik mashhurlikni 

qanday his etar ekan? Bu uning «men»iga ta'sir 

ko'rsatganmikin? Xayolga botgancha, Rumiy 

xutba o'qiyotgan masjiddan nari ketdim. 

Shahar manzarasi sekin-asta o'zgardi. Shimol 

tomondagi uylar ancha eski, bog'larning 

---

devorlari qisman vayron bo'lgan, bolalar ancha 

sershovqin va serharakat edilar. Hidlar ham 

o'zgardi, ancha chuchmalllashdi; bu erda sassiq 

sarimsoqning isi kuchliroq edi. Oxirida men 

havoda uch xil is: ter isi, atir-upa isi va hirs isi 

kuchli anqiyotgan ko'chaga kelib qoldim. 

Tosh yotqizilgan ko'cha oxirida devorlariga 

bambukdan tirgak tirab qo'yilgan va tomi o't-

o'lanlar bilan yopilgan yarim vayrona uy bor 

edi. Uy oldida bir nechta ayol gaplashib 

turishardi. Ular yaqinlashayotganimni ko'rib, 

qiziqsinib, yo hayron bo'lganday, yoki xursand 

bo'lganday, menga qarab qolishdi. Men turli 

rang va ko'rinishdagi atirgullar ochilib yotgan 

bog'ga e'tibor berdim. Ularga kim qarashi meni 

qiziqtirib qo'ydi. 

Javobini uzoq kutishga to'g'ri kelmadi. Bog'ga 

yaqinlashgan zahotim uyning eshigi lang 

ochildi va baland bo'yli, bag'baqalari katta, 

judayam semiz ayol chiqib keldi. Ko'zlarini 

qissa, ular atrofdagi yog' qalqalari ichida 

ko'rinmay ketardi. Ustki labi yuqorisida yupqa 

---

qora mo'ylov borligini payqadim. Qarshimda 

yarim ayol-yarim erkak turganini payqashim 

uchun biroz vaqt ketdi. 

- Nima kerak? - shubhalanib so'radi u mendan. 

Uning qiyofasi tez o'zgaruvchan edi; bir 

qarashda bu - ayolning yuzi bo'lsa, keyingi 

qarashda erkakning yuziga aylanardi. 

Men o'zimni tanitdim, keyin uning ismini 

so'radim, lekin erkak-ayol savolimni chetlab 

o'tdi. 

- Bu sendeklar keladigan joy emas, - xuddi 

pashsha haydaganday menga qo'l silkitdi bu 

ayol-erkak. 

- Nimaga? 

- Bu yer islovotxonaligini ko'rmayapsanmi? 

Sen shahvatga bo'ysunmaslikka qaror qilgan 

darvish emasmisan? Odamlar meni gunohga 

botgan, deb o'ylashadi, men esa xayru 

sadaqalar qilaman va Ramazon oyida 

eshiklarni yopaman. Va hozir seni ham 

gunohdan halos etyapman. Bizdan nari yur. Bu 

shaharning eng buzuq joyi bo'ladi. 

---

- Buzuqlik insondan tashqarida emas, uning 

ichida bo'ladi, - e'tiroz bildirdim men. - 

Qoidada shunday deyilgan. 

- Nima haqida gapirayapsan? - qag'illadi ayol-

erkak. 

Qirq qoidadan bittasi shu haqida, - 

tushuntirmoqchi bo'ldim men. - «Asosiy kir 

insonning ichida bo'ladi. Qolgan barcha 

kirlarni yuvsa ketadi. Faqat bir kirni toza suv 

bilan yuvib ketkazib bo'lmaydi, Bu qalblarni 

kemiruvchi nafrat va o'ta mutaassiblik kiri, 

yuragingni faqat ishq poklay oladi». 

 - Siz darvishlar, hammangizning esingiz 

joyida emas. Bu yerga har xil mijoz keladi. 

Lekin darvish qachon kelishi mumkin? Faqat 

qurbaqaning soqoli chiqqanda! Agar men seni 

bu erga kiritsam, Xudo hamma yog'imizni yer 

bilan bitta qiladi va o'zini Xudoga bag'ishlagan 

kishini yo'ldan ozdirganimiz uchun bizga 

tavqila'nat yuboradi. 

Men o'zimni to'xtatolmay, kulib yubordim: 

- Bu fikrlar qayoqdan kelgan o'zi? Xudo, 

---

sizningcha, osmonda o'tirib olib, o'ziga 

yoqmagan ishlarni qiluvchi kishilarga 

qurvaqayu toshlar yog'dirib turadigan serjaxl 

qabila boshimi? 

Islovotxona egasi mo'ylovining uchini o'ziga 

tortdi va menga xo'mrayib qaradi. 

- Kirmayman, xavotir olma, - dedim men. - 

Menga shunchaki atirgullaringiz juda yoqdi. 

- Ha, shunaqami. Bu mendagi qizlardan 

birining ishi. Cho'l Atirgulining. 

U qo'li bilan ishratxonada yashovchi ayollar 

orasida utirgan yosh ayolni ko'rsatdi. Uning 

terisi sadafrang, bodomqovoq qora ko'zlariga 

g'am soya solgan ayol edi. U juda chiroyli edi. 

Men unga qarab, o'zgarish jarayonini boshdan 

kechirayotganini his etdim. 

Shundan keyin hech kim eshitmasligi uchun 

bekaga sekin shivirladim: 

- Bu yaxshi qiz. Va kunlardan bir kun u 

Xudoni izlab, safarga chiqadi. Uning taqdiriga 

sizning uyingizni butunlay tashlab ketish 

bitilgan. Shu kun kelganda siz uni to'xtatib 

---

qolishga harakat qilmang. 

U hayratdan qotib qoldi, keyin shang'illab 

tashladi: 

- Sen bu yerda nimalarni aljirayapsan? 

Qizlarga qanday muomala qilishni menga 

o'rgatma! Yaxshilikcha ket bu yerdan. Yo'qsa, 

hozir Shoqolboshni chaqiraman! 

- Bu kim bo'ldi? 

- Uni bilmaganing yaxshi, menga ishonaver, - 

dedi ayol-erkak, so'zlarini tasdig'i o'laroq, 

menga qo'llarini pesh qilarkan. 

Bu notanish ismni eshitayotib titrab ketdim, 

lekin qo'rqinch tezda o'tib ketdi. 

- Xo'p, endi mening ketar vaqtim bo'ldi, - 

dedim men. - Lekin hali qaytaman, shuning 

uchun meni yana ko'rganingizda hayron 

bo'lmang. Chunki men, garchi ko'z va qalblari 

tashqi dunyo uchun yopiq bo'lsa hamki, butun 

umrini joynamoz ustida bukchayganicha 

o'tkazadigan darvishlar toifasidan emasman. 

Ular yuzaki Qur'onni o'qisalar, men nish urib 

o'sayotgan o'simliklardagi, uchib yurgan 

---

qushlardagi ichki Qur'onni o'qiyman. Odamlar 

qalbiga yashiringan jonli Qur'onni o'qiyman. 

- Odamlarni o'qiyman, deyapsanmi? - xoxolab 

qo'ydi u. - Bo'lmag'ur narsalarni valdirayapsan! 

- Har bir inson misoli ochiq kitob, har birimiz 

jonli Qur'onmiz. Xudoni izlamoqlik, xoh u 

fohisha bo'lsin, xoh avliyo, har bir inson 

qalbida jo bo'lgan. Har bir inson qalbida 

tug'ilgandan boshlab IShQ yashaydi va u 

ochilmoqni istaydi. Qirq qoidadan biri ayni shu 

haqidadir: «Butun koinot insonda - senda jo 

bo'lgan. Atrofingda nimalarni ko'rayotgan 

bo'lsang, hatto sen nafratlanadigan, 

yoqtirmaydigan odamlar ham, - hammasi 

o'zingda jo bo'lgan. Shuning uchun shaytonni 

tashqaridan izlama. Iblis o'zimizning ichimizda 

yashiringan. Agar sen chin o'zligingni bila 

olsang, o'zingdagi nurli va qorong'u 

tomonlaringni ko'ra olsang, eng yuksak 

anglashga erishasan. Har bir inson, xoh u erkak 

bo'lsin, xoh yo ayol, o'zligini bila olsa, Xudoni 

ham biladi». 

---

Ko'llarini ko'kragiga qovushtirib olgan ayol-

erkak oldinga surildi va menga tahdidli tikildi: 

- Fohishalarga ta'lim beruvchi darvish! Ehtiyot 

bo’l, ahmoqona ta'limoting bilan bu 

yerdagilarning yuragiga g'ulg'ula solishingga 

men yo'l qo'yib berar ekanmanmi. Yaxshisi, 

jo'na bu yerdan! Agar jo'namasang, qasam 

ichib aytamanki, Shoqolbosh bu uzun tilingni 

uzib oladi va men uni yamlamay yutaman. 

 

 

Ella