Ishqqa oid qirq qoida

Cho'l atirguli, fohisha

 

1244 yil, 17 oktyabr, Konya.

 

Tor kucha bo'ylab ortga qarashdan ham 

qo'rqqancha, bor kuchim bilan chopdim. 

Bozorga yetganimda o'pkalarim olovdek 

yonardi. Hushimdan ketayozib, devorga 

suyandim. Shundagina atrofga qarashga jasorat 

topdim. Hayrat va quvonch bilan izimdan faqat 

bitta odam chopib kelayotganini ko'rdim. Bu 

Sezam edi. Nafasi bo'g'ilgan, jahli chiqqan va 

nima uchun mening Konya ko'chalari bo'ylab 

bunday telbalarcha chopganimni so'ray ham 

olmasdan, holsiz qo'llarini osiltirgancha 

yonimda to’xtadi. 

Hammasi shunchalik tez bo'lgan ediki, men 

faqat bozorga etib kelganimdan keyingina, bu 

qanday bo'lganini tushunib etdim. Masjidda 

dunyodagi hamma narsani unutib, Rumiyning 

hikmatlarga to'la xutbasini eshitib o'tirgan 

edim. Shunday o'tirgan ekanmanki, 

yonginamda o'tirgan yosh yigitcha mening 

yuzimni o'rab turgan matoning uchini tasodifan 

---

bosib olganiga ham e'tibor qilmabman. Men 

buni sezib ulgurmasimdan sallam yon tomonga 

og'ib ketib, yuzim va sochlarim ochilib qolgan 

edi. Darhol matoni tortib, sallamni to'g'rilab, 

hech kim hech nima payqab qolmaganiga 

ishonch hosil qilib va'zni eshitishda davom 

etdim. Lekin shu zahoti birinchi qatordagi bir 

kishi irjayib qarab turganiga ko'zim tushdi. 

Yuzi to'rtburchak, qirraburun, og'zi qulog'iga 

etgudek bo'lib kulib turardi. Bu Beybars edi. 

Bizning ishratxona mijozlari ichida eng 

yaramasi shu Beybars edi, qizlardan hech biri u 

bilan birga bo'lishni istashmas edi. Ba'zi 

erkaklar fohishalarni yoqtirish bilan bir vaqtda, 

ularni qattiq xafa qilishni ham yaxshi 

ko'rishadi. Beybars shundaylardan edi. 

Hamisha behayo hazillar qilardi. Bir marta 

qizlardan birini shunday urgan ediki, hatto 

pulni juda yaxshi 

ko'radigan bekamiz ham uni haydab solgan va 

boshqa bu yerning ostonasiga yaqin 

kelmaslikni buyurgan edi. 

---

Lekin u bir emas, yana ko'p marta kelavergan 

edi. Bir necha oy shu tarzda qatnagan edi. 

Lekin keyin qandaydir noma'lum sababga 

ko'ra, ishratxonamizga kelmay qolgan va biz u 

haqida boshqa hech nima eshitmagan edik. 

Hozir esa soqol o'stiripti, eng birinchi qatorda 

haqiqiy musulmon qiyofasida o'tiripti, faqat 

ko'zlari avvalgiday jirkanch yiltirar edi. 

Men darhol yuzimni o'girdim, lekin kechikkan 

edim. Beybars tanib qoldi. O'z yonida o'tirgan 

odamga pichirlab nimalardir dedi, keyin ikkisi 

ham menga qarashdi. Undan keyin meni yana 

kimgadir ko'rsatishdi va masjiddagi hamma 

erkaklar birin-ketin o'girilib, menga qaray 

boshlashdi. Men qip-qizarib ketayotganimni 

sezdim. Qo'rqqanimdan yuragim tez urardi, 

lekin o'rnimdan qo'zg'ala olmas edim. Go'yo 

atrofdagilardan meni yashira oladiganday va 

baloni daf eta oladiganday ko'zlarimni yumib 

oldim. Ko'zlarimni ochganimda Beybars 

o'tirganlarni itar-sitar qilgancha men tomonga 

kelardi. Men sapchib eshik tomon otildim, 

---

lekin zich o'tirgan erkaklar orasida bo'lganim 

uchun tez qocha olmasdim. Beybars esa men 

tomon sakrab yaqinlashardi va shunchalik 

yaqin kelib qoldiki, hatto nafasini his etdim. 

Keyin u qo'limni mahkam ushladi va tishlari 

orasidan gapirib dedi: 

- Bu yerda fohisha nima qilayapti? Senda uyat 

yo'q ekan! 

- Iltimos... iltimos, meni qo'yib yubor, - deya 

g'o'ldiradim men, lekin u eshitmadi ham, 

menimcha. 

Sherigi ham unga qo'shildi. Kuchli, qo'rqinchli, 

takabbur, o'zining haqligiga qattiq ishongan 

erkaklar g'azab bilan menga haqoratlar yog'dira 

ketishdi. Boshqa yon atrofdagilar ham 

shovqinga o'girilib qaray boshlashdi. Bir necha 

odam bularni tartibga chaqirishga 

urinib kurishdi, lekin hech kim ularga quloq 

solmadi. Meni tashqariga sudrab 

chiqishayotganlarida hech qanday qarshilik 

ko'rsatmadim. Ko'chaga chiqqanda atigi bir 

daqiqa, agar eng yomon narsa boshlansa, 

---

Sezam qochishimga yordam beradi degan umid 

miltilladi. Lekin masjid ichida va'zchiga 

hurmat yuzasidan o'zlarini tiyib turgan va meni 

urmagan odamlar ko'chada o'zlarini bemalol 

qo'ya olishlarini angladim. 

Hayotimda ko'p ishlarni boshdan 

kechirganman, lekin hech qachon bunchalik 

nochor ahvolga tushmagan edim. Juda uzoq 

yillar shubha-gumonlar ostida yurib birinchi 

marta Xudo sari birinchi qadamni qo'ysam-u, 

Uning javobi shu bo'ldimi? Meni dargohidan 

quvib chiqardi! 

- U yoqqa bormasligim kerak ekan, - dedim 

Sezamga va o'z ovozimni o'zim tanimay 

qoldim. - Ha, ular ham o'zlaricha haqli. 

Masjidda ham, Uning boshqa dargohlarida ham 

fohishaga nima bor?! 

- Unday dema! 

Buni kim aytganini bilish uchun o'girildim va 

ko'zlarimga ishonmadim. Bu o'sha besoqol 

darbadar darvish edi. Sezam uni qayta ko'rib 

turganidan juda xursand, og'zi qulog'ida 

---

kulardi. Men uning qo'llarini o'pish uchun 

intildim, lekin u meni to'xtatdi: 

- Unday qilma, iltimos. 

- Lekin minnatdorligimni qanday izhor etay? 

Meni o'limdan saqlab qoldingiz. 

U befarqlarcha yelkalarini qisdi. 

- Sen mendan hech nima qarzdor emassan, - 

dedi darvish. - Biz faqatgina Uning oldida 

hammasi uchun qarzdormiz. 

U menga o'zini Shams Tabriziy deya 

tanishtirdi, keyin g'alati narsalarni gapirib 

ketdi: 

- Ba'zi insonlar ajoyib aura (ruhiy quvvat 

rangi) bilan tug'ilishadi, lekin keyinchalik bu 

rang xiralashadi. Menimcha, sen ham 

shundaylardansan. Bir vaqtlar sening aurang 

sariq va pushtirang xolli oq lolagulnikidan ham 

tiniqroq bo'lgan, lekin birmuncha vaqtdan 

keyin u o'zgargan. Endi uning rangi och 

jigarrang bo'lib qolgan. Nahotki oldingi 

holatingga qaytishni istamasang? 

Men nima deyishni bilmay, unga qarab qoldim. 

---

- Sening aurang avvalgi rangini yo'qotgan, 

chunki uzoq vaqt mobaynida senga ichkaridan 

ham, tashqaridan ham iflos fohisha, deb qarab 

kelishgan. 

- Men rostdan ham iflosman, - dedim 

lablarimni bir-biriga bosib. - Men qanday yo'l 

bilan tirikchilik qilishimni bilmaysizmi? 

- Quloq sol, bir narsani hikoya qilib beray, - 

dedi Shams. 

Bir kuni fohisha daydi itning yonidan o'tib 

ketayotgan ekan. It bechora jaziramada 

chanqovdan qattiq azob chekayotgan ekan. 

Fohisha yaqin oradagi quduqqa borib 

oyog'idagi kavushini echib, suv solib itning 

chanqog'ini qondiripti. Keyin o'z yo'lidan 

ketipti. Ertasi kuni u so'fiyni uchratipti, u 

buyuk donishmand ekan. U ayolning qo'lini 

o'pipti. Ayol hayron bo'lipti. So'fiy ayoldagi 

itga bo'lgan rahmdillik chin qalbdan bo'lganini 

va bu uning barcha gunohlaridan kuchli 

ekanini va ularning barchasini o'sha zahoti 

yuvib yuborganini aytipti. 

---

Men Shamsning nima haqida gapirayotganini 

tushunib turardim, lekin negadir unga 

ishonmas edim. 

- Men hatto Konyadagi barcha itlarning qornini 

to'yg'azsam ham, gunohlarimni yuvish uchun 

yetarli bo'lmaydi, - dedim men. 

- Sen buni bila olmaysan, buni faqat Xudo 

biladi. Nima, seni masjiddan haydab chiqargan 

erkaklarni Xudoga o'zingdan ko'ra yaqinroq, 

deb hisoblaysanmi? 

- Agar ular Xudoga yaqin bo'lmasalar, - dedim 

men ishonqiramay, - buni ularga kim aytadi? 

Senmi? 

Darvish bosh chayqadi: 

- Yo'q, bu to'g'ri kelmaydi. Sen o'zing ularga 

aytishing kerak. 

- Ular meni eshitishadi, deb o'ylaysanmi? Ular 

mendan nafratlanishadi-ku! 

- Ular eshitishadi, - dedi qat'iy qilib Shams 

Tabriziy. - Chunki «men» degan tushuncha 

bo'lmagani kabi «ular» degan tushuncha ham 

yo'q. Butun olam, undagi hamma narsalar 

---

o'zaro bog'langan. Biz - yuzta yoki mingta har 

xil mavjudotlar emasmiz. Biz hammamiz Bir 

butunmiz. 

Men uning o'z fikrini tushuntirib berishini 

kutib turardim, lekin buning o'rniga dedi: 

- Qirq qoidaning bittasi shu. «Agar 

odamlarning senga munosabatlari o'zgarsin 

desang, avval o'zingning o'zingga 

munosabatingni o'zgartir. O'zing o'zingni chin 

qalbdan sevishni o'rganmaguningcha, seni hech 

kim seva olmaydi. Lekin bunga erishganingdan 

keyin ham odamlar senga qarshi otadigan 

barcha tikanlardan minnatdor bo'lishing kerak. 

Zero, bu sening yaqin orada atirgullar ichiga 

tushmog'ingdan nishonadur». Darvish biroz 

vaqt jim qoldi. - Agar o'z qadringni o'zing 

bilmasang, boshqalar sening qadringni qanday 

bilsin? 

Unga bir og'iz so'z ayta olmadim, lekin men 

fahmiga yeta olmagan bir narsaga mahkam 

yopishib olgan edim. Men bilan birga bo'lgan 

erkaklarni eslab ketdim - ularning hidlarini, 

---

qo'llarini, o'sha vaqt... Qanday baqirishlarini... 

Yuvoshgina yigitchalarning maxluqqa aylanib 

ketishlarini va maxluqqa o'xshaganlarning 

yuvosh bolalarga aylanib qolishlarini 

ko'rganman. Ayollar bilan birga bo'lganida 

unga tuflaydigan bir erkakni ham esladim. 

- Iflos, - degan edi u mening yuzimga tuflab, - 

iflos fohisha. 

Endi mana bu darvish menga bahor jilg'asiday 

musaffoligimni uqtirmoqchi bo'layapti. Bu 

xuddi achchiq hazilga o'xshaydi. Men kulishga 

harakat qildim, lekin xo'ngrab yig'lab 

yuborishimga sal qoldi. 

- O'tmish - bu girdob. Agar uning hozirni o'z 

soyasida qoldirishiga yo'l qo'yib bersang, u 

seni o'z tubiga tortib ketadi, - dedi Shams 

xuddi mening fikrlarimni o'qiganday. - Vaqt - 

bor-yo'g'i sarob. Sen hozirgi damda yashashni 

o'rganishing kerak. Faqat hozirgi on 

ahamiyatga ega. Shu gaplarni ayta turib u ichki 

cho'ntagidan ipak ro'mol oldi. 

- Buni ol, - dedi u. - Bag'dodda bir yaxshi kishi 

---

buni menga bergan edi, lekin u mendan ko'ra 

senga ko'proq kerak. U senga yuraging 

tozaligini va qalbingda Xudo borligini eslatib 

turadi. 

Shularni aytgach, darvish hassasini qo'liga oldi 

va ketish uchun o'rnidan turdi. 

- Lekin sen avval fohishaxonadan ketishing 

zarur. 

- Qanday qilib? Qayoqqa boraman. 

- Bu muammo emas, - dedi Shams ko'zlari 

chaqnab. - Men senga ko'rsatgan yo'l bexavotir. 

Sen buning o'rniga eng birinchi qo'yadigan 

qadaming haqida o'yla. Eng qiyini shu. Lekin 

birinchi qadamni qo'ygan zahoting qolgani o'z-

o'zidan bo'ladi. Oqimda suzma, oqimning o'zi 

bo'l. 

Men bosh silkitdim. Shamsdan hech nima 

so'rash kerak emas edi. Bu uning navbatdagi 

qoidasi ekanini tushungan edim.