Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

VI.
 
Ҳабашистон. 
Африканинг Ҳабашистон тоғлигини ҳамда 
Арабистон ярим оролининг жанубини ўз ичига олади. Бу марказдан арпа, 
буғдой, қўқон жўхори, тарвуз, ғўза 
G.arboreum L.,
 
кофе дарахти, банан 
келиб чиққан. Жануби - Шарқий, Жанубий ва Жануби - Ғарбий Африкада
G. herbaceum L.
ғўза турининг ёввойи 
africanum
кенжа тури тарқалган. Бу 
марказда шу ҳудудларнинг эндемик ўсимликларидан бошоқли тэфф, мой 
берувчи нут ҳам мавжуд. Дунё маданий ўсимликларининг 3-4% шу 
марказдан тарқалган. 
VII.
 
Жанубий Мексика
ва 
Марказий Америка.
Бу марказ ўз ичига 
Мексиканинг жанубини, Марказий Американи ва Антил оролларини 
олади. Дунё маданий экинларининг 8 фоизи, шу жумладан, маккажўхори, 
какао, тамаки, қовоқ, кунгабоқар, қатор мевали (гвайява, анон, авокадо) 
дарахтлар, упланд ғўзаси (
G. hirsutum L
.), шу марказдан тарқалган. 
VIII.
 
Жанубий Америка.
Бу марказ Жанубий Америкада 
жойлашган Анд тоғлари ҳудудини ўз ичига олади. Бу картошка, батат 
(ширин картошка), ананас, ер ёнғоқ, маниок, америка ёнғоғи, илекс (чой 
олинади), ғўза (
G.barbadense L
.), каучук олинадиган гевея, хин 
дарахтларининг ватанидир. 
Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказларининг дунё 
маданий ўсимликлар флорасига қўшган ҳиссалари бир хил эмас. Дунё 
флорасининг ¼ қисмини ташкил этувчи гулли ўсимликларнинг 50 
мингдан ортиқ турига эга бўлган Жанубий Американинг тропик флораси 
жуда кам маданий ўсимликларни берган. 13 мингдан ортиқ турларга эга 
бўлган тропик Африка ҳам кам сондаги маданий ўсимликларни берган. 
Жанубий Африкада жойлашган 7-8 минг ажойиб турларига эга бўлган Кап 

---

492 
ҳудудининг декоратив ўсимликларидан фойдаланиш йўлга қўйилмоқда. 
1500-1600 доирасида бўлган маданий ўсимлик турларининг (декоратив 
ўсимликлар бундан мустасно) атиги ¼ қисмигина ўзларининг бошланғич 
келиб чиқиш марказларидан четга чиққан холос. Н.И.Вавиловнинг 1926 
йилда чоп этилган “Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари” 
деган асарида ўзининг бошланғич марказидан четга чиққан маданий 
ўсимлик турларининг кейинги тақдирлари ҳам қайд этилган. Ўзининг 
бошланғич ватанларидан чиққан айрим ўсимликлар бошқа марказларда 
катта ўзгаришларга учраганлар. Табиий ва сунъий танлаш натижасида 
улардан янги формалар, ҳатто янги кенжа тур ва турлар пайдо бўлган, бу 
эса катта аҳамият касб этади. Масалан, Жануби-Ғарбий Осиёдан Хитойга 
келтирилган буғдойдан бу ернинг муссонли иқлими (ёзги ёмғир жалалари) 
таъсирида бошланғич формалардан кескин фарқланувчи ўзига хос кенжа 
турлар ҳосил бўлган. Н.И.Вавиловнинг ишларини давом эттирган 
П.М.Жуковский (140-расм) ва бошқа олимлар Н.И.Вавилов томонидан
аниқланган 8 та марказга аниқликлар киритиб 
ҳозирги вақтда маданий ўсимликлар келиб чиқи-
шининг 12 та бирламчи марказларини ажрат-
дилар (141-расм). 
Маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказ-
лари археологик тадқиқотларнинг кўрсатишича 
ҳайвонларни хонакилаштириш ҳудудлари билан 
узвий боғлиқ экан. Бундай ҳудудлар домести-
кация (уй ҳайвонлари) марказлари деб аталади. 
Жуда кўплаб ўтказилган зоологик тадқиқотлар 
уй ҳайвонларининг ҳар бир турига, унинг кўплаб 
зотларига қарамай, аксарият битта ёввойи аждод