82. 3(5Ҳин) К19 Калила ва Димна

Қуббаранинг ҳикояти 
Бир шаҳарда дарвиш яшар эди. У xушфеъл, одобли ва доно бўлгани учун уни Донодил 
дер эдилар. Фуқаро уни ҳурмат қилар ва севар эди. 
Кунлардан бир кун Донодил Макка зиёратига бир ўзи равона бўлди. Йўлда бир неча 
ўўри унинг мол- дунёси кўп бўлса керак, деб ўйлаб, йўлини тўсди. Шунда Донодил деди:

---

109 
— Менда мол-дунё йўқ, йўлга олган кўрпа-тўшагимгина бор. Истасангиз олинг, лекин 
мени саломат қолдиринг, орзумга етай. 
Ўўрилар унинг сўзига эътибор бермай, ўлдириш учун қилич яланўочладилар. Донодил 
саросимага тушиб, атрофга аланглади. Шу вақт тепаларидан учиб бораётган бир тўда 
ўозларга кўзи тушди. Донодил уларга қараб деди:
— Эй ўозлар, бу биёбонда ситамкорлар қўлига тушдим. Ҳолимдан xабар оладиган ҳеч 
кимим йўқ. Сизлардан ўтинаман, бу одамларнинг адабини берингиз! 
Ўўрилар кулиб сўрадилар:
— Oтинг нима? 
Донодил жавоб берди: 
— Донодил. 
Ўўрилар дедилар: 
— Сен ҳеч нарсадан xабарсиз, беақл одам экансан. Ақлсизни ўлдиришнинг айби йўқ. 
Донодил деди:
— Мен бир сўз айтай, эшитиб ақлим даражасини билинг. 
Ўўрилар сўзига қулоқ солмай, уни ўлдириб, молини олдилар. Бу xабар шаҳар аҳлининг 
қулоўига етди. Улар қотиллардан қасос олишга қасд қилдилар. Бир куни талай одам 
жомега намоз ўқигани йиўилди. Бир бурчакда Донодилнинг қотиллари — ўўрилар ҳам 
ўтирган эдилар. Ногоҳ осмондан бир тўда ўозлар учиб келиб, чуўурлашиб, ўўрилар 
бошида айлана бошладилар. Шу вақт ўўрилардан бири истеҳзо билан ёнидаги шеригига 
деди: 
— Булар Донодилнинг xунини талаб қилмоқдалар.
Бу гапни эшитган киши ёнидаги ҳамроҳига, у эса яна бошқасига айтди. Шундай қилиб, 
бу xабар шаҳар ҳокими қулоўига етиб борди. Дарҳол ўўриларни ушлаб, қийноқ билан 
ҳалок қилдилар. 
Xудди шу сингари мен ҳам шаҳзодани жазоладим. Энди макр-ҳийланг домига 
илинмайман, буйруўингни бажо келтирмайман. 
Подшо деди:
— Ҳар икки томон ҳам нодонлик қилиб қурбон берибди. Энди на менинг ўазабланишга 
ҳаққим бор, на-да сенинг қўрқишга асосинг. Мен қасос олишни одамларнинг энг катта 
айбларидан бири деб биламан ва ҳеч вақт ўзимга бу ишни раво кўрмайман. 
Қуббара деди:
— Мен ҳузурингга қайтиб боролмайман. Чунки оталар айтибдурларки, зарар кўрган 
одам ширин гапириб, меҳрибонлик кўрсатиб, ўз кин-адоватини ошкор қилиб қўяди. 
Ҳикмат эгалари ота-оналарни — дўст, ака-укаларни — ўртоқ, xотинларини умр йўлдоши 
деб биладилар. Қариндошни қарз олганларга, қизни сафарга бирга чиққан ҳамроҳларга, 
ўўилни эса ворисларга ўxшатадилар. Инсон ўзини битта-ю битта ҳисоблайди. Муҳим бир 
ҳодиса, жиддий бир фалокат юз берганда ҳар ким ўзини четга олади, ҳеч ким ўзини биров 
учун фидо этмайди. 
Мен бугун танҳо қолдим. Ҳаммадан айрилдим. Қалбимнинг бир парчаси, белимнинг 
қуввати, кўзимнинг нури бўлган ёлўиз боламни сенинг xизматингга қурбон бердим-а! 
Бунинг устига ўзимнинг бошим ҳам xатарда. Энди тилёўламалигингга ишониб, тўрга 
илиниш ақлсизлик бўлади. Мен фироқ ўтида ёниб, сабр қилишни сенга xизмат қилишдан 
афзал кўраман. 
Шоҳ деди:
— Агар бу ишни сен бошлаган бўлсанг эди, қўрқишинг ўринли бўлар эди. Лекин бу 
ишни қасос олиш учун қилгансан, бунинг учун xавфсирашинг тўўри эмас. Модомики 
шундай экан, мендан қочишинг ва нафратланишинг сабабини тушуна олмаяпман? 
Қуббара деди:

---

110 
— Юрагида кин-адоват, кўзларида ўазаб бўлган одамнинг оўзидан чиққан мулойим 
сўзларига ишониб бўлмайди. Чунки бундай вақтларда киши юракда бор ҳақиқатни 
яширмоққа уринади. Лекин қалблар ёлўон гапириб, алдамоқ истеъдодига эга эмаслар. 
Улар ҳақиқат ва адолат xабарчиларидир. Сенинг дилингдаги гап тилингдаги гапга тўўри 
келмайди. Мен сенинг қанчалик кек сақлайдиган эканлигингни биламан, шунинг учун 
менга жазо бермаслигингга ишонмайман. 
Бир табиб юраги оўриган кишига, сенинг касалингга кўз оўриқ дориси даво бўлади, деб 
айтган экан, мен ўша киши тоифасидан эмасман. 
Шоҳ сўради:
— У кишига нима бўлган экан?