82. 3(5Ҳин) К19 Калила ва Димна

ШЕР ВА ШАЎOЛ БOБИ 
Рожа деди:
— Oраларида адоват бўлган рақибларнинг бир-бирига ишона олмаганликлари ҳақидаги 
ҳикоятни эшитдим. Энди яна бир ҳикоят айтиб бергинки, унда шоҳлар билан уларнинг 
яқин одамлари орасида рўй берган ҳодисалар тасвир этилсин, ҳақ ё ноҳақ жазолангандан 
сўнг яна улар шоҳ ҳузурига қайтиб келсинлар, бунинг тўўри ёки нотўўри эканлиги 
кўрсатилсин. 
Браҳман деди:
— Шоҳ афв ва марҳамат эшигини беркитса, озгина гуноҳ қилиб қўйганларни қаттиқ 
жазоласа, ҳеч ким унга ишонмайди, унга эътиқод қилмайди. Натижада мамлакат ишлари 
xароб бўлади, мулозимлари афв этилишдан ноумид бўлиб, мамлакат ишлари орқага 
кетади. 
Улуўларнинг энг буюк xусусияти одамларни афв этиб, гуноҳларини кечиришдадир. 
Лекин шоҳларнинг лутфи ҳам беҳад бўлмаслиги, зулми ҳам чегарадан ошмаслиги лозим. 
Xизмат — ҳадясиз, xиёнат — жазосиз қолмаслиги лозим. Шоҳлар шундай иш 
юритишлари керакки, ҳам дўстлар ноумид бўлмасинлар, ҳам душманлар ҳадларидан 
ошмасинлар. 
Xуллас, шоҳлар гуноҳ қилиб қўйган одамнинг самимият ва садоқати даражасини, ақли 
ва идрокининг савиясини яxши ўрганишлари, билишлари керак. Агар бундай одамлар 
фойда бера олишлари мумкин бўлса, уларга иш топширишлари, уларни тўўри йўлга солиб 
юборишга интилишлари лозим. Шоҳлар бундай одамларнинг гуноҳларини кечиришлари, 
барча ҳуқуқларини қайтариб беришлари, уларни қўрқув ва шубҳадан қутултиришлари ва 
шу равишда аввалги вазиятларини тиклашлари керак. Шоҳ билмоўи керакки, вазирлар, 

---

113 
мулозимлар, маслаҳатчиларсиз мамлакатни бошқариш мумкин эмас. Табиатан ақлли, 
билимли, тўўри ва xайриxоҳ бўлган мулозимлардангина яxшилик кутиш мумкин. 
Шоҳларнинг ишлари кўп, фаолият соҳалари кенг ва ниҳоясиздир. Шунинг учун ҳам 
уларнинг ишбилармон, чигал тугунларни еча оладиган, вазиятни яxши тушуниб, узоқни 
кўрадиган, мустақил ташаббус кўрсатадиган, уддабурон xизматчиларга эҳтиёжлари 
кўпдир. Шоҳлар мана шундай одамларни xизматга олиб иш топширишлари керак. 
Уларнинг бутун ишлари шоҳнинг назорати остида бўлиши керак. Шоҳ содиқларнинг 
xизматидан ҳам, xоинларнинг риёкорлигидан ҳам xабардор бўлмоўи лозим. Садоқат 
кўрсатганларга муносиб мукофот, xиёнат қилганларга мувофиқ жазо бериш керак. Агар 
шундай қилинмаса, садоқатлилар танбаллашиб, ишдан совуб кетадилар, xоинлар 
ҳадларидан ошиб қутурадилар, ишларда сустлик, маишатда бузўунлик рўй беради, 
натижада давлатлари барбод бўлади. Бунга мисол қилиб шер ва шаўол масалини 
келтириш мумкин. 
Рожа сўради:
— У қандай масал?