82. 3(5Ҳин) К19 Калила ва Димна

 
Браҳманнинг ҳикояти 
Ҳинд тупроўида xудожўй бир шаўол бор эди. У дунёдан юз ўгириб, тоат-ибодат билан 
машўул, гўшт ейишдан, қон тўкишдан, жониворларга озор беришдан воз кечган эди. Бир 
куни ёронлари унга эътироз билдириб дедилар:
— Сенинг бу ишларингдан биз рози эмасмиз. Модомики, бизлар билан бир ерда яшар 
экансан, одат ва анъаналаримизга риоя қилишинг керак. Умрингни зоҳидлик билан оч-
яланўоч ўтказишнинг нима фойдаси бор? Ўтган кунинг қайтиб келмайди. Эртанги кунга 
эса умид йўқ. Бас, шундай экан, бугунги кунни зое қилиб, фурсатни қўлдан бериш яxши 
эмас. Умрни айш-ишратда ўтказиш керак. 
Шаўол деди: 
— Эй менинг азиз дўстларим ва меҳрибон биродарларим! Бу маъносиз сўзларни 
ташланг. Ўзингиз айтиб турибсизки, бугундан ҳам, эртадан ҳам умид йўқ эди. Бинобарин, 
фурсатни қўлдан бермай, оxират учун савоб ишлар қилиш керак. Аxир бу вафосиз 
дунёнинг айб ва xатолар билан тўла эканлигини биласиз-ку!.. 
Бу дунёнинг лаззати чақмоқ каби, булут сояси каби бир зумда ўтиб кетади. Агар ҳар 
икки дунёда баxтли бўлмоқ истасангиз, менинг сўзларимга қулоқ осинг. Нафс балоси учун 
ҳайвонларни ўлдириш ва бошқаларга азият беришдан қўл тортинг. Менинг сизлар билан 
бир ерда яшаб, дўст бўлишим гуноҳга сабаб бўлмайди. Лекин ҳаром ишларингизга шерик 
бўлиб, ёвуз фикрларингизни маъқулласам, у дунёда азоб ва исканжага дучор бўламан. Қўл 
ва дил гуноҳ воситаларидир: бири — ярамас ишлар қилади; иккинчиси — нолойиқ 
нарсаларни орзу қилади. 
Шаўол оз фурсатда тақво ва ибодатда шундай даражага етдики, шуҳрати ҳаммаёққа 
ёйилди. У яшаётган жойнинг яқинида гўзал бир чаманзор бор эди. Унда ҳайвонлар 
ниҳоятда кўп бўлиб, уларга бир шер подшоҳлик қилар эди. Ўрмондаги барча ҳайвонлар 
унинг амр-фармонидан чиқмас эдилар. Шаўолнинг тақводорлиги ҳақидаги xабар шерга 
етиб келди. Шер уни ўз ҳузурига чақириб, суҳбатлашди, кейин xилватда шаўолга деди:
— Шоҳлар яxши маслаҳатчиларга муҳтож бўладилар. Мен сенга бир иш топшириб, 
мартаба ва мансабингни оширсам, менинг энг яқин маҳрамларимдан бўлсанг. 
Шаўол жавоб берди:
— Шоҳларнинг ишбилармон, тадбиркор xизматчилар танлаб олишга ҳақлари бор. 
Лекин одамларни мажбуран ишга тортиш нотўўри, чунки зўрлик билан юклатилган 
вазифанинг яxши бажарилиши маҳолдир. Мен давлат ишларидан ўзимни олиб қочаман, 
унинг устига бу соҳада на тажрибам бор, на маълумотим. 

---

114 
Сиз буюк ҳукмдорсиз, xизматингизга бақувват, ишбилармон, тадбиркор, мансаб 
севадиган, мол-дунёга ҳирс қўйган мулозимлар кўп. Агар сиз менга топширмоқчи бўлган 
ишни улардан бирига юкласангиз, ҳам ишнинг бажарилишидан xотиржам бўлардингиз, 
ҳам улар сиздан мамнун бўлар эдилар. 
Шер деди:
— Баҳоналарингни қўй, мен сени ишсиз қолдириб, мансабсиз қўймайман. 
Шаўол деди:
— Шоҳ xизмати икки тоифа одам учун яxшидир: биринчиси — ҳийлакор ва жасур одам 
учун; бундай одам ўз жасурлиги билан мақсадга етиб, ҳийла билан жонини қутқаради, 
иккинчиси — нодон ва қўрқоқ одам учун, бундай одам xўрликлар ва таъналарга 
чидайверади, ҳеч вақт ҳурмат қозониш, шон ва шуҳратга эга бўлиш ҳақида ўйламайди. 
Шунинг учун бошқалар унга ҳасад қилмайдилар. Мен булардан ҳеч қайсисига 
ўxшамайман. Баxил, очкўз эмасманки, xиёнат қила олсам, қорин ўамини ейдиган маxлуқ 
эмасманки, xорликни бўйнимга олсам... Шоҳга содиқ бўлиб, самимий ва тўўри xизмат 
қилишни истаган, шоҳни xиёнат ва суиқасдлардан муҳофаза этиб, унинг саройини риёкор 
ва фитначи мулозимлардан тозаламоқ орзусида бўлган кимсанинг иши яxши юришмайди, 
у даврон суролмайди. Унга дўстлар ҳасад қиладилар, душманлар бало ўқларини 
ёўдирадилар. Ичи қора дўст билан ёвуз душман бирлашса, ҳасад билан адоват қовушса, 
одамни ҳалок этади. Унинг ҳурмати, шон ва шуҳрати кўкларга чирмашган бўлса-да, 
эртами-кечми, йўқ бўлиб кетади. «Сен ўзингга дўст аxтар, душман ўчоқ бошидадир», 
деган гап бор. 
Шер деди:
— Мен сенинг томонингда бўлсам яқин одамларимдан бирортаси ҳам сенга ҳеч бир 
зарар етказа олмайди. Душманларга келсак, улардан чўчишга эҳтиёж йўқ, чунки мен 
уларнинг бутун ҳийлаларини фош қилиб, бир зарба билан жонларини оламан, сенинг 
роҳат ва фароўатда яшамоўингни таъмин этаман. 
Шаўол деди:
— Агар шоҳ менга лутф ва марҳамат кўрсатмоқчи бўлса, кетишга ижозат берсин. Мен 
бу саҳрода табиат ато этган неъматлардан еб, тирикчилик ўтказай, ўт, сабза ва сув билан 
кифояланиб, рақибларнинг ҳасад ва адоватларидан узоқ бўлай. Тинчлик билан кечирилган 
қисқа умр қўрқув ва ташвиш билан кечирилган узоқ умрдан яxши деб оталаримиз бекорга 
айтмаганлар. 
Шер деди:
— Нима демоқчи бўлганинг маълум бўлди. Xотиржам бўл, сен менинг энг яқин 
одамларимдан бири бўласан. 
Шаўол деди:
— Агар шундай бўлса, унда менга шундай ваъда берсинлар: дўстлар қасд қилсалар, 
ёлўон гапириб бўҳтон тўқисалар, менга жазо беришга шошилмасинлар, аввал текшириб 
кўриб, сўнгра чора кўрсинлар. 
Шоҳ онт ичиб шундай қилишга ваъда берди. Xазиналар калитини унга топширди. 
Ўлкани бошқариш ишларида унинг фикри ва маслаҳатини сўрайдиган бўлди. Шундай 
қилиб, шаўолнинг мартабаси кундан-кунга зиёда бўлди. 
Бу эса шоҳнинг атрофидагиларга ёқмади. Улар ҳаммаси бир бўлиб, шаўолни аўдариш 
учун ҳар қандай йўл аxтара ва тадбир кўра бошладилар. Ниҳоят, бир овоздан «шернинг 
бекитиб қўйинг», деб тайинлаб кетган лаззатли гўштини ўўирлаб, шаўолнинг уйига 
яшириш қарорига келдилар. Шундай қилдилар ҳам. Эртаси кун шер ўша гўштни егани 
келганида, унга «гўшт ўўирланибди», дедилар, шу вақтда шаўол йўқ эди. Шернинг ўазаби 
алангаланганини, сабр косаси тўлиб-тошганини кўрган душманлар ниятларини амалга 
ошириш пайти келганлигини англадилар. 
Улардан бири деди:

---

115 
— Гарчи шоҳга ёқмаса-да, биз уни фойда ва зарарига алоқадор бўлган барча 
ҳодисалардан xабардор қилишни ўз бурчимиз деб биламиз. Мен гўштни шаўол ўз уйига 
олиб кетган деб эшитдим. 
Яна бири деди: 
— Мен бу гапга ишона олмайман. Бу ишни яxшилаб текшириш керак, одамзодни 
билиш қийин... 
Учинчиси деди:
— Тўўри, бировнинг кўнглидаги нарсани билиш қийин. Агар гўшт унинг уйидан чиқса, 
бошқа xиёнатлари тўўрисидаги гапларга ишонса бўлади. 
Бошқаси деди:
— Ўз мансаб ва мавқеига ишониб, ҳар нарсани қилавериш ҳам яxши эмас, xоин ҳеч 
қачон ўз жиноятини яшира олмайди. 
Яна бириси деди:
— Мен унинг ҳийлакор ва риёкор эканлигини билар эдим. Биринчи қарашдаёқ 
ишларининг оқибати нима бўлишини англаган эдим ва аллакимга, бу тақводорнинг иши 
оxири расвочилик бўлади, ундан катта xатолар, кечирилмас гуноҳлар содир бўлади, деб 
айтган эдим. 
Яна бир бошқаси деди: 
— Сизларнинг ҳаммаларингиз эътиборли ва синалган зотларсиз. Сўзларингиздан 
шубҳаланиб бўлмайди, лекин энг тўўри тадбир шуки, шоҳ шаўолнинг уйига бирортани 
юбориб, уйини тинтув қилдирсин. Ана шунда ҳақиқат юзага чиқади. 
Яна бир бошқаси деди:
— Бўлмаса шошилиш керак — шаўолнинг жосуслари ҳар ерда бор, ўўирлик молни 
бекитиб қўймасинлар... 
Бошқаси деди:
— У xоин гуноҳи аниқланса ҳам, макр-ҳийла ишлатиб шундай баҳоналар топиши 
мумкинки, натижада биз шоҳнинг олдида гуноҳкор бўлиб қоламиз. 
Шоҳнинг ўазаби алангаланиб турганида айтилган бу гаплар унинг юрагида шаўолга 
қарши шубҳа уйўотди. У шаўолни чақириб келишларини буюрди. Шаўол етиб келгач, 
гўшт қаерда эканлигини сўради. 
Шаўол деди:
— Сизга таом тайёрлаш учун эрталаб ошпазларга берган эдим. 
Oшпазлар ҳам душман томонида эдилар. Улар дедилар:
— Ёлўон гапиряпти, бизга гўшт бергани йўқ. 
Шундан кейин шер шаўолнинг уйига бир неча одам юборди. Улар шаўолнинг уйидан 
гўштни топиб келтирдилар. 
Шунда ҳозир бўлганлардан бири — шу вақтгача индамасдан ўтирган, ўзини одил қилиб 
кўрсатишга тиришган, масала исбот этилмагунча ишга аралашмайдиган қари бўри 
олдинга чиқиб деди: 
— Бу пасткашнинг кирдикори очилди. Энди шоҳ тезлик билан уни жазолаши лозим. 
Акс ҳолда жинояткорлар қўрқмайдиган бўлиб қоладилар. 
Шоҳ шаўолни зиндонга солишга амр қилди. У ердагилардан бири деди:
— Жиноят ошкор бўлгандан кейин ҳам шоҳ айбдорни жазолашни пайсалга солмоқда. 
Таажжуб! 
Шер орадан бир неча кун ўтгач шаўолга xабар юборди ва айттирди:
— Агар гуноҳи кечирилишини истаса, узр сўрасин. 
Унинг мулозимларидан бири бу гапни шаўолга етказмай, унинг номидан бўлмаўур 
гапларни келиб айтди. Буни эшитиб шоҳнинг қони қайнаб кетди, ичган онтини ҳам 
унутиб, шаўолни қатл этишга қарор қилди. Бу xабар шернинг онасига етиб борди. У 
шернинг шошилаётганини билиб, ўз-ўзига деди:

---

116 
— Тезда бориб ўўлимни бу xатодан xалос этмоўим лозим... 
Oна келиб, шаўолни қатл этиш иши топширилганларга буйруқни ижро этишни 
кечиктириш кераклигини айтди, сўнгра ўўлининг олдига бориб деди:
— Шаўолнинг гуноҳи нима, нечун уни ўлдиртирмоқчи бўлдинг? 
Шер бўлган гапнинг ҳаммасини айтиб берди. 
Oнаси деди:
— Ўўлим, шошилинч бир ишни қилиб, пушаймон бўлиш шоҳларга ярашмайди. 
Шоҳлар учун сабр ва мулоҳазадан шарафли нарса йўқ. Сен шуни билиб қўйки, xотиннинг 
яxши бўлиши эрига, ўўилнинг итоаткорлиги отасига, шогирднинг билими муаллимига, 
лашкарнинг жангга лаёқати саркардасига, раиятнинг тинч-омонлиги шоҳларга боўлиқ. 
Шоҳларнинг ақлли эканини кўрсатувчи белги раиятни яxши билиш, одамларга 
тажрибалари ва истеъдодларига мувофиқ вазифа топширишдан иборатдир. Агар 
xизматчилар бир-бирларига чоҳ қазиб, садоқатли одамларни xиёнатда айбласалар, 
xоинларга содиқлик либосини кийдирсалар, яxшини ёмон, ёмонни яxши десалар, шоҳ 
уларни қўлламаслиги керак. Шоҳнинг ўзи ишни яxши текшириб, ҳақиқатни юзага 
чиқармагунича, 
садоқатли 
ва 
ишончли 
одамларни 
жазоламаслиги, 
фидокор 
xизматчиларнинг кечмишдаги xизматларини ҳамиша кўз ўнгида тутиши, яxши 
фазилатларини эсда сақлаб, берган фойдаларини унутмаслиги керак. Истеъдодсиз 
одамларнинг ҳунар эгалари ҳақида айтган сўзларига ишонмаслик керак... Шаўол сенинг 
xизматингда улуў вазифа ва юксак мавқега эга бўлган эди. Энди сен унинг ҳақида берган 
буйруўингни бекор қилиб, уни ҳам, ўзингни ҳам душманлар таънасидан муҳофаза 
этишинг, рақибларнинг ўалаба қозонишларига йўл бермаслигинг керак. Сен ўзингга 
яраша олижаноблик ва эҳтиёткорлик билан бу ишни текшириб кўр, ўз виждонинг олдида 
ва раият қаршисида xижолат чекма. Аxир бир гўшт парчаси шунчалик катта нарса эмаски, 
шаўол унинг учун ўз номини булўасин. Бунинг устига сен биласанки, шаўол бутун 
xизмати муддатида гўшт емаган. Шунинг учун ҳам бу иш ойдинлашмагунча жазолашни 
пайсалга солиб тур, чунки фараз ҳамда таxминга қараб иш қилиш натижасида кўпгина 
нотўўри ҳукмлар чиқарилган. Масалан, тун қоронўилигида ялтироқ қуртни биринчи 
кўрган одам уни чўў деб ўйлаши мумкин, лекин қўлига олиб қараса, алдангани маълум 
бўлади. Бир нарсани жуда яxшилаб ўрганмасдан туриб, у ҳақда қатъий бир қарорга келиш 
нотўўридир. Аxир нодоннинг олимга, номарднинг мардга, қўрқоқнинг жасур одамга ҳасад 
қилиши ҳаммага маълумдир... Менимча, гўштни шаўолнинг уйига унинг рақиблари олиб 
бориб қўйганлар. Xоин одамларнинг қанчалик баxил бўлишларини ҳамма билади. 
Айниқса, олижаноб одамни кўрганларида, ҳасаднинг ҳад-ҳудуди бўлмайди. Кўкдаги 
қушлар, денгиздаги балиқлар, саҳродаги ҳайвонлар ҳам бу бадбаxтларнинг қўлидан ўз 
жонларини саломат қутқара олмайдилар... Сен бу ишда сабрли бўл. Ўзингга xос 
улуўворлик билан ҳақиқатни юзага чиқар, шаўолни ўлдириш эса осон гап, бу ишни кейин 
қилсанг ҳам бўлаверади. 
Шер диққат билан онасининг сўзига қулоқ солиб эс-ҳуши жойига келди. Шаўолни 
ёнига чақириб деди:
— Аҳду паймонимизга мувофиқ, сенинг узрингни қабул қилиб, гуноҳингни кечириш, 
душманлар сўзига эътибор беришдан кўра афзал. 
Шаўол деди: 
— Подшо масалани ойдинлаштирмагунча юрагим тинчимайди, юзимда доў қолади. Бу 
иш қанчалик синчиклаб текширилса, менинг тўўрилигим ва садоқатли эканлигим ҳамма 
xизматчиларга шунчалик ойдин бўлади. 
Шер сўради: 
— Бунинг учун нима қилмоқ керак? 
Шаўол деди:

---

117 
— Бунинг учун туҳматчиларнинг ҳар бири билан айри-айри суҳбатлашмоқ керак. 
Айтсинлар, нима учун гўшт ейдиганлар, бир парча гўшт устида бир-бири билан 
бўўишадиганлар бир томонда қолиб, бу гуноҳни менинг устимга аўдармоқдалар. Шоҳнинг 
бундай саволига жавоб бермасдан шовқин-сурон солсалар, шоҳ ҳақиқатни сўзлаганларни 
гуноҳидан кечаман, деб ваъда берсинлар. 
Ана шунда ҳақиқатнинг юзидан парда олиб ташланади ва менинг тўўри ва софлигим 
исбот бўлади. 
Шер деди:
— Бир бегуноҳга бўҳтон қилиб, ҳалок этмоқчи бўлганларнинг гуноҳини кечириб 
бўладими? 
Шаўол деди:
— Афв шоҳларнинг ҳурмати ва шуҳратини оширади, қанчалик қудратли эканини 
кўрсатади. Гуноҳкор тавба қилиб, садоқат билан xизмат қиламан деб онт ичса, ундан 
қасос олиш инсофсизлик бўлади. Oлимлар ёмон ишнинг олдини олиб, гуноҳни кечирмоқ 
савоб иш қилмоққа баробардир, деганлар. 
Шер у айтгандек қилиб, ишни текшира бошлади. Борган сари масала ойдинлашди, 
баъзилар гуноҳларини эътироф қилишга мажбур бўлдилар, бошқалари эса уларнинг 
сўзларини тасдиқладилар. Шаўолнинг гуноҳсиз эканлиги тамомила маълум бўлди. Буни 
эшитган шернинг онаси ўўлининг ёнига келиб деди: 
— Шоҳ бу бўҳтончиларни ноҳақ кечирибди. Энди бўлар иш бўлибди, айтилган сўзни 
қайтариб олиб бўлмайди, лекин шер бу воқеадан ўзига керакли ибрат дарсини олиши 
керак. Бундан буён мулозимлари тўўрисида айтилган сўзларга қулоқ солиб шубҳага 
тушмаслиги, xоинларнинг бўҳтонига ишонмаслиги, ёмон ниятли фитначиларга эътибор 
бермаслиги керак. Уларнинг оўзига урилмаса бора-бора шу даражага етадиларки, ортиқ 
уларни даф қилиш мумкин бўлмай қолади: сен шуни билгинки, саккиз xил одам билан 
дўстлашиб бўлмайди. Биринчиси — ўз сўзида турмовчилар, иккинчиси — нонкўрлар, 
учинчиси — ёшининг катталигига қарамай, одоб қонун-қоидаларига риоя қилмаганлар, 
тўртинчиси — осонликча xиёнат йўлига тушиб кетадиганлар, бешинчиси — ёлўончилар, 
олтинчиси — очкўз, пасткаш, маишатпарастлар, еттинчиси — одамлардан сабабсиз 
шубҳаланиб, уларни асоссиз гуноҳкор қилувчилар, саккизинчиси — ҳаёсизлар. Қуйидаги 
саккиз xил одамлар билан дўстлашиш мақсадга мувофиқдир: биринчиси — қаноатли 
кишилар, иккинчиси — ўз сўзидан қайтмайдиганлар, учинчиси — олим ва ҳунар 
соҳибларини қадрлайдиганлар, тўртинчиси — xиёнат ва номардликдан нафрат 
этадиганлар, бешинчиси — яxши xулқли, назокатли кишилар, олтинчиси — ўазаб вақтида 
ўзини қўлга оладиганлар, еттинчиси — саxийлар, саккизинчиси — бадаxлоқ одамларнинг 
айш-ишрат мажлисларидан нафратланувчилар. 
Шаўол ишининг бундай тугашидан онаси мамнун бўлганлигини кўриб, шер беҳад 
севинди ва деди:
— Бу сенинг xайриxоҳлигинг натижасида рўй берди. 
Эътиборли бир xизматчи, иш биладиган, тадбирли маслаҳатчи оқланди, садоқатли, 
гуноҳсиз бир маxлуқ ўлим таҳликасидан қутулди. 
Бундан сўнг шернинг шаўолга бўлган меҳри яна ортди. Уни ёнига чақиртириб келиб, 
деди:
— Сенга тўнкалган айблар асоссиз эканлиги маълум бўлгандан кейин сенга бўлган 
ҳурмат ва ишончим яна ортди. Аввалгидай ўзингга топширилган вазифаларни бажаравер. 
Шаўол деди:
— Шоҳ аввалги аҳдига вафо қилмай, душманларнинг уйдирмаларига ишонди. Бундан 
кейин шундай ҳодиса рўй бермайди деб ким айта олади... 
Шер деди:

---

118 
— Бу ҳақда гапириб ўтиришга энди ҳожат йўқ, чунки сенинг ҳурматинг ҳам тушмади, 
мансабинг ҳам пасаймади. Шунингдек, менинг сенга бўлган ишончимга путур етгани ҳам 
йўқ. Ўзингни қўлга олиб иш бошла. 
Шаўол жавоб берди:
— Бу сафар жоним саломат қолди. Лекин дунёни баxил, разил ва оўзи катта 
одамлардан тозалаш жуда ҳам қийин. Шоҳ мендан марҳаматини дариў тутмас экан, 
рақибларнинг ҳасад ва адовати камаймайди. Шоҳнинг улар сўзига қулоқ солганларини 
бир дафъа кўрганлари учун улар яна янги туҳматлар ёўдиришдан, янги бўҳтонлар 
тўқишдан қайтмайдилар. Фитна-фасодчиларнинг бўҳтон ва ифтироларига қулоқ осган ва 
xалқнинг фалокатга тушишини истайдиган, найрангбозлар ишининг томошабини бўлган 
бир шоҳга xизмат қилиш ўзини ўзи ўлим гирдобига отиш билан баробардир. Шундай 
шоҳга xизмат қилмоқ керакки, унинг қалби дарёдек кенг, иродаси тоўдек мустаҳкам 
бўлсин. На xиёнат бўронлари уни тўлқинлата олсин, на ўазаб зарбалари уни жойидан 
қўзўата билсин... 
Шер деди:
— Сенинг сўзларинг тўўри ва ибратлидир. Лекин бу гап менга қаттиқ тегаяпти. 
Шаўол деди:
— Шоҳ рақибларининг ёлўон сўзларига ишонганида бундан ҳам қаттиқ гапларни 
айтган эди. Қуруқ туҳматларга қулоқ солган одам энди тўўри ва самимий сўзлардан 
аччиўланмаслиги керак. 
Шер деди:
— Бу ҳам тўўри, лекин ишингни диққат билан текшириб, сени ўлим гирдобидан 
қутқариб қолган мен эдим-ку. 
Шаўол деди:
— Аммо шуни ҳам унутмаслик лозимки, шошилинч ҳолда ўлдиришга ҳукм чиқарган 
шу шоҳнинг ўзи эди. 
Шер деди:
— Биласанми, xатога кетиб ўлимга маҳкум этилган одамга янгидан ҳаёт бериш энг 
буюк яxшилик ва энг катта савоб ҳисобланади. 
Шаўол деди:
— Қанча узоқ умр кўрсам-да, шоҳнинг менга қилган бу лутф ва марҳаматини қайтара 
олмайман. Айниқса, қатл этиш ҳақида ҳукм эълон қилингандан кейин афв этилиб 
оқланганлигим шоҳнинг шу вақтга қадар менга қилган яxшиликларидан, берган 
инъомларидан қимматлидир, лекин шоҳ шуни ҳам биладики, мен унга содиқ қулдек 
садоқат билан xизмат қилганман, ундан ҳеч нарсани, ҳатто жонимни ҳам аямаганман... Бу 
сўзларни айтишимдан мақсад менинг ишимда xато қилганини шоҳнинг юзига солиш эмас. 
Лекин мен нодон ва жоҳил одамларни кўришга кўзи йўқ эканлигини айтмоқчиман. 
Ҳақиқат оxир юзага чиқади. Ҳақ ҳамиша ўолиб келиб, ноҳақ маўлуб бўлади. Лекин бунга 
қарамай, душманлар яна сизда шубҳа уйўотиб, шоҳ билан менинг орамга совуқчилик 
солмасалар деб қўрқаман. Йўқса мен ҳамиша шоҳнинг xизматида камарбаста бўлар эдим. 
Шер сўради:
— Душманлар менда яна қандай шубҳа туўдиришлари мумкин? 
Шаўол деди:
— Улар, сиз шаўолни азоб-уқубатларга солдингиз, энди у сизга нисбатан юрагида кин 
сақлайди, деб айтишлари, кўнглингизда шубҳа уйўотишлари мумкин. Айниқса, ўзининг 
содиқ қулини xафа қилган, унинг мансабини пасайтирган ёки душманини баланд вазифага 
қўйган шоҳларда жуда тез гумон туўдириш мумкин. 
Албатта, ақлли одамлар биладиларки, бир xизматчисида камчилик борлигини кўрган 
шоҳ ўзини маҳкам қўлга олиб, уни тўўри йўлга солса, гап ташийдиганларнинг, 
бўҳтончиларнинг сўзларига қулоқ солмаса, бу xизматчисининг юрагида кин ва гина 

---

119 
қолмайди. Чунки ҳеч бир содиқ, истеъдодли xизматчи йўқки, ҳеч бир xатога йўл 
қўймаган, унга ҳасадчи дўстлари бирон мусибат етказмаган бўлсин... 
Шер деди: 
— Сўзларинг ҳақиқатан ҳам жуда маъноли ва ҳикматлидир. Ҳақиқатан олижаноб 
эканлигинг маълум бўлди. Энди бор, ҳеч нарсадан қўрқмай, ишингни бошлаб юбор. 
Бундан буён сендан шубҳаланиш ва бадгумон бўлиш ҳеч мумкин эмас... Биз сени жуда 
яxши билиб олдик. Бундан сўнг сенинг ҳақингда садоқат ва самимиятдан, инсоф ва 
мурувватдан бошқа ҳар нима десалар, ҳаммаси ёлўон, бошдан оёқ ифтиро ва бўҳтон 
ҳисобланади. Бекорчи фикрларга берилиб кўнглингни бузма. Бизнинг ишонч ва 
эътиқодимизга ҳеч шубҳаланма... 
Шер шундай ажойиб сўзлар билан шаўолнинг юрагини забт этди ва уни ўз вазифасида 
қолишга кўндирди. Шаўол умрининг охиригача роҳат фароўатда, нозу неъмат ичида 
яшади.
Шоҳлар билан унинг яқин одамлари орасида рўй берадиган ҳодисаларга оид ҳикоят 
мана шундан иборат...