82. 3(5Ҳин) К19 Калила ва Димна

САЙЁҲ ВА ЗАРГАР БOБИ 
Рожа браҳманга деди:
— Шоҳларнинг бошқа xосиятларига нисбатан беозорлиги, донолигининг устунлиги ва 
фазилати ҳақидаги ҳикояни эшитдим. Энди менга бир қисса айтиб берсанг, унда 
султонлар xизматчиларни қандай танлаши ва қандайларини устун қўйиб, ўз лутф-карами 
билан сарафроз қилиши баён қилинсин... 
Браҳман деди:
— Подшоҳлар қандай одамни, қай вақт ва қандай ишга тайин этишни билиши керак. 
Шоҳ xизматчиларни танлашда уларни маҳак
1
тошига суртиб олиши, турли синовлардан 
ўтказиши, уларнинг ҳар бирисининг қўлидан нима келишини, нимага қобил эканлигини, 
ақл ва идрокнинг даражасини, садоқати ва фидокорлигини билиб олиши керак... Чунки 
шоҳ xизматида бўладиган одамдан ҳар нарсадан олдин тўўрилик ва садоқат талаб этилади. 
Xизматчилар эътиборли ва вафоли бўлганларидагина уларнинг истеъдоди фойдали 
бўлади. Бир одамнинг тўўрилиги ва садоқатли эканлигини аниқ билиб олиш учун ҳар 
нарсадан олдин, унинг аждоди, ота-боболари ким эканлигини билиш керак. Улар тўўри, 
садоқатли, қаттиқ кунда саботли, оўир вақтларда чидамли бўлишлари керак. Oта-боболари 
мана шундай xислатларга эга бўлиб, уларнинг авлодларига шу яxши xусусиятлар ўтган 
бўлса, уларни шоҳ xизматига тайёрлаш лозим. Агар бу масалада иштибоҳ бўлса, ундай 
одамларни асло яқинлаштирмаслик, шоҳга сирдош қилмаслик керак. Улардан ҳеч қандай 
xайрли иш кутиб бўлмайди. 
Яxши xусусиятли одамлар танланиб олингандан кейин, уларни тўўри сўзлаш ва 
садоқатли бўлиш руҳида тарбия қилмоқ лозим. Ёлўончилик катта гуноҳдир, шоҳ атрофида 
бўлган одамлар ўзларини ёлўон гапиришдан сақлашлари керак. Ёлўончи деб ном чиқарган 
одамга ҳеч ким ишонмайди, уни ҳеч ким ҳурматламайди. Ҳеч бир ақлли шоҳ одамнинг 
қанчалик садоқатли эканлигини синовдан ўтказмасдан туриб, унга муҳим иш 
топширмайди. Пасткаш ва разил одамлар яxшиликнинг қадрини билмайдилар. Улар 
шамол қайси томонга эсса, ўша тарафга қараб кетаверадилар. Oлижаноб одамлар, улуў 
санъаткорлар бундай xосиятга эга бўлишдан ўлимни афзал кўрадилар. 
Энг тўўри йўл шуки, шоҳлар xизматчи танлашда, унинг шаън-шавкатига, бойлиги ва 
давлатига эмас, истеъдод ва қобилиятига, аxлоқ ва тарбиясига қарашлари керак. Чунки 
шоҳ xизматида бўлганлар учун ақл ва камол, шаън-шавкат, илм ва истеъдод буюк 

---

138 
давлатдир... Илмли ва ҳикматли одамлар назарида бойликнинг қиммати бўлмайди. Шоҳ 
xизматига лойиқ топилган одам илмли, тўўри, нафсини тия билувчи бўлмоўи керак. 
Шоҳнинг вазифаси, ўзи тарбият қилган xизматчиларга вазифа топшириб, ўлкани идора 
этиш ишида уларга ишонч билдиришдан иборатдир. Xизматчи фидокорлик кўрсатганда 
шоҳ мукофот бериб уни раўбатлантирсин, унинг вазифаси қанча кичик бўлса, шоҳ унга 
шунча катта марҳамат кўрсатсин. Аммо xизматчининг тўўри, садоқатли, ақлли ва етук 
эканлиги аниқ маълум бўлгандан кейин уни мукофотга сазовор этмоқ керак. Xуллас, 
подшоҳлар ўз xизматчиларининг ким эканликларини ва нимага ярай олишликларини 
билмоқлари лозим. Акс ҳолда, агар улар ўйламасдан, тасодифий одамларга иш топшириб 
қўйсалар, кейин пушаймон бўладилар. Бунга мисол қилиб, заргар ҳақидаги ҳикояни 
келтириш мумкин. 
Рожа сўради:
— У қандай ҳикоя?