Buqalamun: hikoyalar. / Anton Chexov. T.: Yangi

Buqalamun
245
uylanishlardan bittasi ro‘y berar edi, lekin bu 
orada katta bir janjal – Kolossalischer Scandal 
chiqib qoldi! Shuni aytish kerakki, Varenka-
ning akasi Kovalenko birinchi tanishgan kun-
dan boshlab Belikovni yomon ko‘rib qolgan va 
uni ko‘rsa jahli chiqardi.
U bir kuni yelkasini qisib, bizga shunday 
dedi:
– Tushunolmayman, sira tushunolmayman, 
bu chaqimchi va bu xunuk basharani siz qan-
day hazm qilolasiz? E, afandilar, siz bu yerda 
qanday yashay olasizlar! Muhitingiz – nafas-
ni bo‘g‘uvchi va sassiq bir muhit. Siz ham pe-
dagoglar-u, muallimlarmisiz? Siz – amal ban-
dalarisiz, sizning maktabingiz bilim manbayi 
emas, molfurushlar do‘koni. Mirshablarning 
budkasi kabi har tarafdan sassiq hid chiqadi. 
Yo‘q, birodarlar, sizning yoningizda ko‘p turol-
mayman, yaqinda o‘z qo‘rg‘onimga qaytib borib, 
qisqichbaqa ovlab, xoxol bolalarini o‘qitib yur-
aman. Ketaman men, siz bu yerda o‘sha mu-
nofiq maxluqingiz bilan yotavering!
U goh yo‘g‘on, goh ingichka tovush bilan 
icha gi uzilgudek bo‘lib kular va taajjub bilan:
– Nima qilib o‘tiradi menikida? Unga nima 
kerak? Baqrayib o‘tiraveradi, – derdi.
U hatto Belikovga «tekinxo‘r o‘rgimchak» de-
gan nom qo‘yib olgan edi. Albatta, biz singlisi 
Varenkaning shu «o‘rgumchak»ka tegish ista-
gini sezdirmaslikka tirishar edik. Bir kun di-
rektorimizning xotini unga singlisini shunday 
bama’ni va hamma hurmat qiladigan Belikov 
singari odamga berish ma’qul bo‘lar degan 
mazmunda shama qilgan edi, u qovog‘ini solib:

---

Anton Chexov
246
– Bu mening ishim emas; singlim xohlasa, 
zaharli ilonga tegsin, birovlarning ishlariga 
aralashishni yomon ko‘raman, – debdi.
Endi bu yog‘ini eshiting: bir hazilkash odam 
hajviy rasm solibdi: oyog‘ida kalish, shimining 
pochasi qaytarilgan, boshida soyabon – Belikov 
kelmoqda; u Varenkani qo‘ltiqlab olgan; rasm 
tagida «oshiq antropos» degan yozuv bor. Bu 
ko‘rinish juda ustalik bilan solingan. Rassom, 
bu rasm ustida bir necha kun ishlagan bo‘lsa 
kerakki, o‘g‘il va qizlar gimnaziyalarining ham-
ma muallimlariga, seminariya muallimlariga, 
ma’murlarga, hammaga ana shu rasmdan bir 
nusxadan tegdi. Belikovning o‘ziga ham tegdi. 
Bu rasm unga juda qattiq ta’sir qildi.
Birinchi may – yakshanba kuni edi, biz gim-
naziya muallimlari bilan o‘quvchilar, gimnazi-
ya oldida to‘planishib, hammamiz shahardan 
tashqariga, o‘rmonga piyoda bormoqchi bo‘ldik. 
Shunda Belikov ikkovimiz uydan birgala shib 
chiqdik, u ko‘karib ketgan, qovog‘idan qor 
yog‘ilar edi.
– Qanday yomon, yovuz odamlar bor dunyo-
da! – deb nolidi u va shu zahoti lablari pirpirab 
ketdi.
Unga hatto rahmim keldi. Ketayotsak, yoni-
mizdan birdaniga velosiped mingan Kovalenko 
o‘tib qoldi. Uning ketidan velosiped mingan Va-
renka borardi, u qizargan, entikkan, lekin quv-
noq, xushchaqchaq edi.
– Biz sizdan oldinroq borib turamiz! Shun-
day yaxshi, shunday soz havoki, asti qo‘yave-
ring! – deb qichqirdi Varenka.

---

Buqalamun
247
Shunday deb ikkalasi ham ko‘zdan g‘oyib 
bo‘ldi. Bizning Belikov basharasi ko‘kdan oqqa 
aylandi va o‘zi qotib qoldi. To‘xtab menga qaradi.
– Menga qarang, bu nima gap o‘zi? – deb 
so‘radi u mendan. – Ehtimol ko‘zimga shunday 
ko‘rinayotgandir? Yo‘qsa, gimnaziya muallim-
lariga va ayol kishiga velosiped minib yurish 
yarashadimi?
– Yarashmasligi ham bormi, – dedim. – 
Qo‘yavering, minib rohat qilsinlar.
Mening beparvo gapirganimga hayron bo‘lib:
– Nechuk bunday bo‘lsin? – deb qichqirdi. – 
Bu nima deganingiz?
U shu qadar esankirab qolgan ediki, o‘rmon-
ga borishdan voz kechib, uyga qaytib ketdi.
Ertasi, kun bo‘yi tajanglik bilan qo‘llarini 
ishqab va seskanib yurdi, uning aftidan maza-
si ketganligi bilinib turardi. Umrida – hayotida 
birinchi o‘sha kuni darsni ham tashlab ketdi. 
Tushlik ham qilmadi. Kech kirgach, yoz havo-
sidek iliq havo bo‘lishiga qaramasdan issiqqina 
kiyinib Kovalenkolarnikiga qarab ketdi. Varen-
ka uyda yo‘q edi, akasi bilan uchrashib qoldi.
– Marhamat, o‘tiring! – dedi Kovalenko, sovuq 
bir ovoz bilan va qovog‘ini soldi, yuzlaridan en-
digina uyqudan turgani ko‘rinardi. Peshindan 
so‘ng uxlab, endigina turgan bo‘lsa kerakki, 
kayfi joyida emas edi.
Belikov indamasdan o‘n daqiqacha o‘tirdi va 
shundan so‘ng gap boshladi:
– Men sizning yoningizga yuragimni biroz 
bo‘shatay deb keldim. Men juda yomon, juda 
qattiq musibat tortayapman. Allaqanday bir 

---