Hozirgi zamonda maktab va pedagogik nazariya

HOZIRGI ZAMONDA MAKTAB VA PEDAGOGIK NAZARIYA

Chexiyalik buyuk insonparvar pedagog, faylasuf Yan Amos Komenskiy 1592 yil 28 martda Nivnitsa shahrida tug'ilgan. Uning otasi Martin asli Komnadan edi va uning boy oilasi Slovakiyadan ko'chib kelgan edi. Qishloq nomidan uning Komenskiy familiyasi kelib chiqqan. Otasi Chexiya (Bohemiya) birodarlar birlashmasining a'zosi edi. Chex birodarlar sinfiy va mulkiy tengsizlikni inkor etardilar, zo'ravonlik va kurashni rad etish g’oyasini olg’a surdilar, protestantizmni qo'llab-quvvatladilar va milliy mustaqillik huquqini himoya qildilar.

Komenskiy 1628 yilda Chexiyada 19-asrda katta shuhrat qozongan taniqli "Onalar maktabi" kitobini (birinchi marta 1657 yilda nashr etilgan) yozgan, shu vaqtdan beri u ko'p marta qayta nashr etilgan.

1631 yilda Komenskiy mashhur "Tillarga ochiq eshik" darsligini yaratib, o'z nomini mashhur qildi. Bu tilni o'qitishda haqiqiy inqilobni amalga oshirgan bolalar ensiklopediyasining bir turi edi. Unda quruq va tushunarsiz qoidalar o'rniga ona va lotin tillarida turli xil bilim sohalariga oid 100 ta kichik hikoyalar taqdim etildi. Kitobga muvoffaqiyatga erishdi, u darhol boshqa tillarga tarjima qilindi. Hamma joydan ko'plab tabriklar keldi. XVII va XVIII asrlarda kitob deyarli barcha Evropa mamlakatlarida lotin tili darsligi bo'lib xizmat qildi. 1632 yilda Komenskiy o'zining asosiy pedagogik ishi hammaga barcha narsani o'rgatish uchun universal nazariyani jamlagan, dastlab chex tilida yozilgan va keyinchalik lotin tiliga tarjima qilingan "Buyuk didaktika" deb nomlangan kitobini tugatdi.

Komenskiyning dono va insonparvar pedagogikasi darhol o'z o’rnini topa olmadi. Uning ba'zi asarlarigina e'tirofga sazovor bo'ldi va hayoti davomida keng tarqaldi, uni mashhur qildi. Ammo, dunyo uni xuddi uning qabrini unutgani kabi tez orada unutdi, uning dunyo bo'ylab tarqalgan, rad etilgan va yashirin asarlari tajovuzkor hujumlarga duch keldi. Shunday qilib, ikki yuz yil shu tarzda o’tdi. XIX asr yana Komenskiyni qayta kashf etdi va uning fikrlari nafaqat dunyo bo'ylab tarqatibgina qolmay, balki keng qo'llanilishini ham ta’minladi. Komenskiyning asarlari dohiyona deb tan olindi va uning o'zi insoniyatning eng buyuk mutafakkirlari qatoriga kirdi. Shundan buyon, Komenskiyga bo'lgan qiziqish saqlanib qoldi, har bir yangi avlod o'qituvchsii undan dono fikrlar va maslahatlarni topadi va maktab esa u ochib bergan va hayoti mazmunini tashkil qilgan eng yaxshi an’analarni saqlab qoladi.

Asrlar davomida Komenskiyning buyukligini qadrlagan holda, odamlar uning naqadar haq bo’lganligini tan oldilar va umumbashariy uyg'unlikka erishish uchun ta'limdan foydalanishni maqbul deb bildilar. Komenskiyning pedagogik g'oyalari bugun ham barhayot va davom etmoqda. Dunyo hech qachon umumbashariy baxt va quvonchni ulashishdan to'xtatmagan va ular uchun kurashishdan charchamaydigan odamga bosh egadi.