Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

---

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ 
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
М У Ҳ А Й Ё Ҳ А К И М О В А
СЕМАСИОЛОГИЯ
Ў қ у в қ ў л л а н м а
Т О Ш К Е Н Т
2008
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Семасиология» ўқув қулланмаси ўзбек филологияси йуналиши 
бўйича таълим олаётган талабаларга мўлжалланган.
Қўлланма семасиология курсини ўз ичига олган бўлиб, ўқув 
дастурига мос равишда ёзилган.
Олий таълим вазирлиги қошидаги Олий ўқув юртлариаро илмий- 
услубий бирлашмалар фаолиятини мувофиқлаштирувчи Кенгаш 
томонидан 16 октябр 2007 йилдаги 1-сонли баёнига асосан ўқув қўлланма 
сифатида нашр қилишга тавсия этилган.
М а ъ сул м уҳа р р и р : 
М . Й ўлдош ев,
Н и зом ий ном идаги Т Д П У
доценги, филология фанлари номзоди
Т а қ р и з ч и л а р :  
Ҳ. Ш а м с и д д и н о в ,
ЎзМУ профессори, филология 
фанлари доктори
Р .Ю н у с о в ,
Н и зо м и й ном идаги Т Д П У
проф ессори, филология 
ф ан л ар и н ом зоди
М у ҳ а р р и р :  
Н .А ҳ м е д о в а ,
Н и зо м и й ном идаги Т Д П У
ўқитувчиси
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Б И РИ Н Ч И БО Б. СЕМ АСИОЛОГИЯ ВА 
УН И Н Г Ш АКЛЛАНИШ И
1 - § . С е м а с и о л о г и я — т и л ш у н о с л и к н и н г м а ъ н о
ҳ а қ и д а ги с о ҳ а с и
Семасиология тилш уносликнинг маъно ҳақидаги соҳасидир. 
Т илнингтурли сатҳларидаги бирликларнинг маъносини тадқиқ 
эти ш сем ас и о л о ги ян и н г в ази ф аси ҳисобланади. Л и со н и й
м аъ н о , яъ н и ти л б и р л и к л а р и ан глатаётган м аъ н о у н и н г 
ўрганиш предмети саналади. Д ем ак, семасиология тил бирлик- 
ларининг маъносини тадқиққилади.
Тил нугқҳосил қилувчи система сифатида м аъноташ иш учун 
яш айди. Ушбу м аъноларнинг моҳияти, тузилиш и, турлари, 
м аънон и н г тил сатҳлари би рли кларига б и р и кти р и л -ган ли к 
даражаси, сатҳбирликлари ўртасидаги маъно тақси-моги, шу нуқгаи 
назардан тилларнинг ўхшаш ва фарқли томонлари, маъноларнинг 
бирикиб мураккаб мазмун ҳосил қилишлари кабиларни ўрганиш 
семасиологиянинг асосий вазифаларидан саналади.
Т илш уносликнинг лексикология, грамматика бўлимларида 
ҳам тил би рли клари н и н г м аъноси ўрганилади. Бу бўлим ларда 
м аъ н о ш акл билан бирга, у н и н г ф у н к ц и яси си ф ати д а та д қ и қ
қилинади. Семасиологияда эса лисоний маъно алоҳида моҳият 
сиф атида ўрганилади.
С е м а с и о л о г и я ҳам ўз н а в б а т и д а ум ум и й ва х усуси й
семасиопогияга бўлинади. Умумий семасиология барча тиллар учун 
умумий бўлган маъно назариясини, маъно турларини, сем антик 
структуранинг ўхшаш томонларини ўрганса, хусусий семасиология 
ан и қ б и р ти лн и н г маъно хусусиятларини ўрганади. Семасиология 
барча тил бирликларининг маъносини ўрганар экан, унинг ички 
тузилиш и тил структурасини акс эттиради. Рус тилш уноси 
В М .Н икитин семасиология соҳасини м аънонингум ум ий наза- 
рияси ва типологиясидан таш қари қуйидаги қисмлардан иборат 
эканлигини айтади1: