Транспорт турларини танлаш тамойиллари ва услублари транспорт хизматларининг истеъмолчилари томонидан транспорт турларини танлаш тамойиллари 2

ТРАНСПОРТ ТУРЛАРИНИ ТАНЛАШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УСЛУБЛАРИ
1. Транспорт хизматларининг истеъмолчилари томонидан транспорт турларини танлаш тамойиллари
2. Юкларни ташиш учун транспорт турини танлаш услублари
3. Йўловчиларни ташиш учун транспорт турини танлаш услублари
4. Транспортнинг ҳар хил турларидан самарали фойдаланиш соҳалари
 
Юкларни етказиб бериш ва йўловчиларни кўчириш муаммоси мамлакатда ишлаб чиқариш-иқтисодий тизимлари ва аҳоли пунктларини яратишда асосий муаммолардан бири бўлиб ҳисобланади. Бунда бундай танлашнинг жорий ва келгусидаги (стратегик) шарт-шароитлариларини фарқлаш лозим бўлади.
Биринчи ҳолатда транспорт хизматларининг истеъмолчилари мамлакат ёки ҳудудда амалда бор транспорт турларидан танлов қилади
. иккинчи ҳолатда эса — уларнинг мумкин бўлган ривожланиши ва товарлар ва одамларни кўчиришнинг янги усуллари яратилишини ҳисобга олиш билан танлайди
Жорий шарт-шароитларда товар ҳаракати ёки йўловчиларни кўчириш каналларини танлашда ташишлар ва бошқа хизматлар учун тариф тўловлари ҳисобга олинади, келажак учун ҳисоб-китобларда эса — келтирилган эксплуатация-қурилиш харажатлари ҳисобга олинади. Бунда ҳар иккала ҳолатда ҳам, ташиш нархидан ташқари етказиб бериш узоқлиги, муддатлари ва тезликлари, транспортнинг универсаллиги ва унумдорлиги, юкларнинг сақланиш даражаси ва ташишларнинг хавфсизлиги, мижозларга транспорт хизматлари кўрсатишнинг мажмуавийлиги ва қулайлиги ва бошқа кўрсаткичлар ҳисобга олинади.
Иқтисодиётнинг таркибий қайта қурилиши ва ташишлар ҳажмлари ва географиясининг сезиларли ўзгаришлари даврида бундай танлаш сезиларли даражада кенгайиши мумкин. У давлатнинг транспорт-йўл мажмуасининг ривожланишига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан, темир йўл транспорти билан автомобиль транспорти ўртасида юкларни фақат қисқа масофаларага эмас, балки ўртача ва узоқ масофаларга ташишда ҳам рақобат сезиларли даражада ўсган.
Биринчи ва асос бўлиб ҳисобланадиган тамойил шундан иборатки, транспорт тури ёки кўчиш усулини танлашни, юкларни ташиш соҳасида аввал амал қилган марказлашган тақсимлашдан фарқли ўлароқ, транспорт хизматлари истеъмолчиларининг ўзлари амалга оширади. Бу шуни билдирадики, транспорт ходимлари транспорт бозорида транспорт хизматларини сотишни (тақсимлашни эмас) ўрганишлари лозим бўлади.
транспорт турларини танлашнинг асосий тамойиллари қайсилар?
иккинчи тамойил келиб чиқади — транспорт турини танлашнинг асосий критерийси истеъмолчиларни транспорт хизматларига қиладиган харажатлари бўлиб ҳисобланади. Қўшимча (баъзи бир ҳолларда ҳал қилувчи) критерийлар минимал кўчиш муддатлари, ташишларнинг ишончлилиги, хавфсизлиги, экологиклиги, юкларнинг сақланиши ва бошқа кўрсаткичлар бўлиши мумкин.
Учинчи тамойил таққосланадиган ташиш вариантларини қиймат кўрсаткичлари ва натурал кўрсаткичларда таққослаш мумкин бўлишидан иборат. Юкнинг жўнатувчининг омборидан қабул қилиб олувчининг омборигача (“эшикдан-эшиккача”) кўчишида ёки йўловчининг “уйдан-уйгача” боришида бутун йўл давомидаги харажатларнинг барча элементлари таққосланади, бунда юкни мумкин бўлган оралиқ қайта юклашлар ва йўловчиларнинг бошқа транспортга алмашиб ўтириши ҳам ҳисоба олинади.