O‘zbekiston respublikasioliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

v. Sirtning sirqish toki. 
Odatda yarim o’tkazgichli namunalarning sirtiga 
yaqin sohasidagi solishtirma qarshiligi hajmidagidan farq qiladi. Bu sirt sohasida 
zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasi hajmidagidan katta yoki kichik bo’lgan 
hajmiy zaryad sohasining mavjudligi bilan bog’liqdir. Hajmiy zaryad sohasida 
zaryad tashivchilarning harakatchanligi kichik. Hajmiy zaryad sohasining 
qalinligi namuna ko’ndalang kesimining chiziqli o’lchovlarining ulushlarini 
tashkil etib , ekranlash uzunligi tartibida bo’ladi. Agar bu sohada konsentratsiya 
hajmidagidan katta farq qilmasa, sirt sohasidagi qarshilikning o’zgarishini 
hisobga olmaslik mumkin. Agar zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi sirt sohasida 
hajmdagidan ko’p marta ortiq (yuqori Om li namunalarda paydo bo’lish ehtimoli 
katta) bo’lsa,yaxshi o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan sirt sohasidan tokning ko’p 
oqishiga,ya’ni tokning sirt bo’ylab oqishiga olib keladi. Sirtdan oqayotgan tok 
namuna qarshiligini kamaytiradi va solishtirma qarshilikning kichiklashishiga 
olib keladi, shuning uchun o’lchov paytida sirt bo’ylab oqayotgan tok ta’sirini 
yuqotish kerak. Modomiki sirtdan va hajmdan oqayotgan toklar nisbati 
namunaning shakliga, o’lchoviga bog’liq ekan, uning uzunligini kamaytirib, 
ko’ndalang kesimini orttirib,sirqish tokning kichik bo’lishiga erishish mumkin. 
Bunday yo’l bilan faqat katta namunalarda erishish mumkin. Sirt sirqish tokning 
solishtirma qarshilikka tasirini kamaytiruvchi boshqa usul ham bor bo’lib, bunda 
namunada bir- biridan (izolyatsiyalangan ) ajralgan ikki kontakt olinadi, ya’ni 
ko’ndalang kesimning chetiga yaqin himoya halqasidan iborat 0-kontakt va 
markaziga tutash 
K
kontakt olinadi (1.3-rasm).Bu kontaktlar orasidagi masofa 
namuna uzunligidan juda kichik. 

---

 
1.3- rasm .
Solishtirma qarshilikni himoya halqasi bilan o’lchash sxemasi 
(a),namuna ustki ko’ndalang kesimning ko’rinishi(б). 
Ikkinchi ko’ndalang kesim yuzidan yaxlit kontakt olinadi.Tok o’lchaydigan 
asbobning qarshiligi kichik bo’lganda, unga tushayotgan kuchlanish namunaga 
qo’yilgan kuchlanishdan juda kichik bo’ladi. Suning uchun K kontaktning 
himoya halqasini ekvipotensial kontaktlar deb hisoblash mumkin.Ko’rilayotgan 
holda sirt toki faqat himoya halqasi orqali oqadi. Markaziy kontaktdan 
o’tayotgan tok u namuna hajmidan o’tadi va u Г asbob bilan o’lchanadi.Demak, 
solishtirma qarshilikni himoya halqasi yordamida aniqlash markaziy tutash 
kontakt yuzasi S
k
ni va namuna uzunligi J ni bilgan holda tok va kuchlanishni 
o’lchab, (1.2) formula orqali hisoblanadi. 

---