O‘zbekiston respublikasioliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
 
 
 
1.6-rasm
. Ikki eletrometr (potensiometr) bilan solishtirma qarshilikni 
o’lchash sxemasi. 
Patensiometr П
2
ning vazifasi shundaki, juda katta bo’lmagan ichki qarshiligi 
orqali zondlar orasidagi kuchlanishni o’lchaydigan zanjirni erga ulaydi. U yarim 
o’tkazgichli namunalarning xossalarini tekshirishda keng qo’llaniladi. 
b. Bir zondli usul. 
Bir zondli usul bilan solishtirma qarshilikni o’lchash usuli ikki zondli 
usulning bir ko’rinishidir (1.7a-rasm). Bunda patensiometrning bir uchi tok 
o’tkazuvchi kontaktlardan biri, masalan, K
1
bilan ulanadi, sirtdagi zond 
qo’zg’aluvchan bo’ladi. Bu bilan zonddan K
1
–kontaktgacha bo’lgan masofani 
o’zgartirish mumkin bo’ladi. Masofaning ikki qiymatida zond bilan K
1
–kontakt 
orasidagi kuchlanish o’lchanib, solishtirnma qarshilik (1.2 ) ga ko’ra quydagi 
formula bilan aniqlanadi:
= ·
(1.14) 

---

 
 
1.7-rasm. 
Bir zondli usul bilan solishtirma qarshilikni o’lchash sxemasi (a), 
namuna bo’ylab potensialning taqsimlanish turlari (б).
 
U(x) –namunadan o’tayotgan tok I ning K
1
kontaktdan zondgacha bo’lgan 
qisimida hosil qilgan kuchlanishi. Bundan kontaktning solishtirma qarshilik 
natijasiga ta’siri ikki zondli usul kabi bo’ladi .Bu usul namunalarni bir jinslilikka 
tekshirishda, bir jinsli bo’lmagan uzunligi x bo’yicha taqsimotini aniqlashda,
kontaktlarni Om kontaktiga tekshirishda ,tok o’tuvchi kontaktlarning qarshiligini 
topishda qo’llanishi mumkin
[6].
U(x) ni differensiallab quydagini topamiz: 
с (x) =
(1.15) 
Namunaning berilgan nuqtasidagi solishtirma qarshilik U (x) grafikning x 
nuqtasiga o’tkazilgan urunmaning tangensiga proparsional. U(x) ni masofaga 
bog’liqligi 1.7б-rasmda keltirilgan. Chizmadagi brinchi bog’lanish K
1
kontakt 
qarshiligi 
= 0 bo’lgan bir jinsli namunaga; 2-K
1
kontakt qarshiligi 
= 0 bir 
jinsli bo’lmagan namunaga; 3-4-K
1
kontakt qarshiligi RK
1
bo’lmagan mos 

---

 
ravishta bir jinsli va bir jinsli bo’lmagan namunalarga tegishlidir. 3 va 4 
grafiklarda x=0 kuchlanishning sakrashi
-kuchlanishning kontakt qarshiligiga 
tushishi bilan bog’langan.Uning kattaligi R
K1
=U
K2
/ I bilan topiladi.Kontakt 
qarshiligini vujudga keltiruvchi qatlamning qalinligi kichik va zond bilan 
qarshilikni bu sohadagi taqsimotini tekshirib ko’rish mumkin bo’lmaydi. Bu 
bo’lanishlar K
2
kontakt Om kontakti bo’lganda o’rinli bo’ladi. Agar bu kontakt 
omik bo’lmasa, x=a da kuchlanishning sakrashi kuzatilishi kerak. Odatda 
kontaktlarning xususiyati volt- amper xarekteristikasini o’rganish orqali 
aniqlanadi.