O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Nazorat savollari.

1. 
   Axborot va ma'lumot deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Axborot kommunikatsiyalari deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Axborotning adektivligi deganda nimani tushunasiz?
   
4. 
   Axborot adektivligining sintaktik shakli?
   
5. 
   Axborot adekvatligining semantik shakli?
   
6. 
   Axborot adekvatligining pragmatik shakli?
   

3-mavzu: Axborotni kodlash
Reja

1. 
   Kod va kodlashtirish;
   
2. 
   Dekodlash haqida tushinsha;
   
3. 
   Kodlashtirish maqsadi;
   
4. 
   Kodlashtiris usullari;
   
5. 
   Shiferlash va deshefirlash.
   

Tayanch tushinchalar. Kod, kodlashtirish, shiferlash, desheferlash, teng olchovli va teng teng o’lchovli bo’lmagan kodlar, belgi, kelishuv, piktogramma, ramz, til sistemasi, sanoq sistemasi,«Ssital» tayoqchasi, Sezar shifri, Morze usuli.
Insoniyat o‘z ongidagi ma’lumotlarni kelajak avlodga moddiy holda saqlab qo‘yish maqsadida tasvirlay boshlaganda turli belgilardan foydalangan. Belgi biror ob’yektning o‘rnini bosuvchi aksi bo‘lib xizmat qiladi, shu sababli belgilar uzatuvchiga qabul qiluvchining ongida ob’yektning mos aksini hosil qilish imkonini beradi. Umuman, belgi — bu oshkor yoki oshkormas holda hissiy idrok etilayotgan ob’yektga aniq mazmun berish kelishuvidir.
Agar belgining ko‘rinishi uning mazmunini fahmlash imkonini bersa, u holda kelishuv oshkor deb ataladi. Bu holda belgilarni piktogramma (tasviriy yozuv)lar deb atashadi. Masalan: ®, f®l, Ф, ^л,. Bu belgilar ma’nosini tasavvur qilish orqali tushunish mumkin.
Agar belgining shakli bilan mazmuni o‘rtasidagi bog‘lanish kelishuv asosida (kelishuv oshkormas) belgilansa, u holda bu belgilarni ramz (simvol)lar deb atashadi. Masalan: A, B, H, :, 5. Bu belgilar kelishuv asosida qabul qilingan bo‘lib, lotin va kirill alifbosida A bir xil, B va H ikki xil ma’noda, : belgisi matematika va ona tilida turlicha kelishuv asosida tushuniladi, 5 raqami esa dunyoda kelishuv asosida kiritilgan (Rim raqami V bilan taqqoslang!).
Agar belgining shakli bilan mazmuni o‘rtasidagi bog‘lanish noma’lum bo‘lsa, u holda bu belgilar orqali ifodalangan xabar mazmunini aniqlab bo‘lmaydi. Masalan, arxeologlar topgan ba’zi yozuvlar mazmuni hozirgi kungacha ham aniqlangani yo‘q.
Hozirgi kunda insoniyat belgi va belgilar sistemasini keng qo‘llamoqda. Masalan, odamlar bir-biri bilan muloqot qilish hamda fikrni ifodalashi uchun qo‘llaydigan til sistemasi, hisob-kitob ishlarini bajarish uchun sanoq sistemasi, harakatlanishni tartibli boshqarish uchun yo‘l harakati belgilari sistemasi va boshqalar. Demak, insoniyat axborotni qayta ishlash uchun uning ko‘rinishini o‘zgartirish bilan azaldan shug‘ullanib kelgan.
Kod – axborotlarni(ma’lumotlarni) uzatish, qayta ishlash va saqlash uchun shartli belgilar sistemasidir.
Kodlashtirish – axborotlarni(ma’lumotlarni) kod ko’rinishda tasvirlash jarayonidir.
Kodlashtirish uchun ishlatiladigan barcha belgilar to’plami kodlashtirish alifbosi deyiladi. Masalan: kompyuter xotirasida barcha axborotlar ikkilik (0 va 1) da kodlashtiriladi. Kodlashtirishning ilmiy asosini K. Shenon yaratgan bo’lib u axboratlarni texnik kanal orqali uzatgan. Shu nuqtai nazardan kodlashtirishni tor ma’noda quydagicha: axboratlarni bir belgilar sistemasida tasvirlashdan, ikkinchi qulay bo’lgan boshqa belgilar sistemasida tasvirlashga o’tkazishdir. Misol: rus tilida yozilgan tekistni telegraf yoki radio aloqada uzatishua qulay bo’lgan Morze alifbosiga aylantirish.
Dekodlash – kodlashtirishning teskarisi bo’lib, kodlangan axborot(ma’lumot)ni asl holatiga qaytarishdir. Dekodlashga keng ma’noda qaraydigan bo’lsak, kodlangan xabarning mazmunini tiklash jarayonidir.