|
-to‘liq bo‘lishi. Ya’ni axborot o‘rganilayotgan narsa yoki hodisani har taraflama to‘liq ifodalashi lozim. Aks holda axborotni noto‘g‘ri tushunishga va natijada, xato qaror qabul qilishga olib keladi. Masalan, guruh rahbaringizning «Juma kuni barchamiz muzeyga boramiz, shuning uchun hamma muzey binosi oldida yig‘ilsin» degan axboroti to‘liq emas, chunki qaysi muzey, qaysi juma, soat nechadaligi noma’lum;
-ishonchli bo ‘lishi. Aks holda undan foydalanish xato qaror qabul qilishga va noxush natijalarga olib keladi. Masalan, hazilkash sinfdoshingizning «Algoritmlar fanidan bo‘ladigan nazorat ishi qoldirildi» degan axborotiga asosan nazorat ishiga tayyorlanmaslik qanday natijaga olib kelishi mumkinligini tasavvur qilish qiyin emas.
Biror bir axborotda shu xususiyatlardan birortasining yo‘qligi uning bizning talablarimizga javob bera olmasligiga, qisqacha aytganda, bu axborotdan foydalanib bo‘lmasligiga va nihoyat, saqlab qo‘yish uchun arzimasligiga asos bo‘ladi.
Axborotning bu 3 ta asosiy xususiyatidan tashqari boshqa xususiyatlari ham bo‘lib, axborot tushunarli, qisqa yoki batafsil ifoda etilishi zarurligini ta’kidlab o‘tish joiz. Axborotni ishlatish maqsadidan kelib chiqib, uning ortiqchalilik xususiyatlarini ham bilish zarur. Masalan, «2008-yilda daftarga tomoni 5 ta katakka teng bo‘lgan kvadrat qizil rangda chizilgan. Uning yuzini hisoblang» masalasi uchun kvadrat tomonini bilish yetarli, lekin «2008-yilda» va «qizil rangda» kabi qo‘shimchalarning berilishi ortiqcha axborotdir. «Tomoni 10 ga teng kvadratni perimetri 3 ga teng bo‘lgan nechta to‘g‘ri to‘rtburchak bilan to‘ldirish mumk inligini aniqlang» masalasiga qo‘shimcha «tomonlari butun son bo‘lgan» izohining berilishi masalaning yechilishini ham osonlashtiradi, ham aniqlashtiradi (ikkala holda ham masalaning yechimini toping!).
Aytib o‘tilganidek, kerak bo‘lganda foydalanish uchun axborotlarni saqlab qo‘yish kerak. Axborotlar inson xotirasidan tashqari turli xil vositalarda, masalan, kitob, gazeta va magnitli tasmalarda, kompyuterlarning esa maxsus vositalarida saqlanadi. Ular axborot tashuvchi vositalar deb ataladi.
Axborot tashuvchi ba’zi vositalar.
Axborotni qayta ishlash va uzatish
Axborotlarni qayta ishlash bir axborot ob’yekti ustida zarur amallarni bajarib, boshqa axborot ob’yektini hosil qilishdir. Axborotni qayta ishlashning ikki turini ajratish mumkin:
-mazmunini o‘zgartirish, ya’ni yangi axborot olish maqsadida axborotni qayta ishlash;
-mazmunini o‘zgartirmagan holda axborotni uning ko‘rinishini o‘zgartirish maqsadida qayta ishlash.
Kitob o‘qiganda, televizor ko‘rganda yoki suhbatlashganda biz doimo axborot qabul qilamiz va uni o‘zimizga kerakli ko‘rinishga o‘tkazish maqsadida qayta ishlaymiz.
Inson uchun axborot to‘plashda uning barcha sezgi a’zolari ishtirok etsa, uzoq masofadagi axborotlarni to‘plash uchun bu yetarli emas, buning uchun maxsus texnik vositalar talab qilinadi.
Shuning uchun ham azaldan axborotlar ustida bajariladigan asosiy amallar - to‘plash, qayta ishlash va uzatishni bajarish uchun insonning turli vositalarga bo‘lgan ehtiyoji ortib borgan va unga ko‘ra, u har xil qurilmalar yaratib, hayotga tatbiq eta boshlagan.
Axborotlarni qayta ishlash vositalari - bu inson tomonidan ishlab chiqarilgan turli qurilmalardir. Ular ichida axborotni qayta ishlashning eng asosiy va samaradori kompyuterdir.
Inson ko‘chadan o‘tayotganda svetofor, harakatlanayotgan transport vositalari, yo‘l holati haqidagi axborotni olib, juda tez qayta ishlaydi va shu asosida qaror qabul qiladi. Ko‘chadagi jarayonlarni bilmasdan turib, sharoitni to‘liq tahlil eta olmaydi, demakki, to‘g‘ri qaror qabul qila olmaydi.
Bu hol tabiat va jamiyatdagi boshqariladigan barcha jarayonlar uchun ham o‘rinlidir. Ulardagi axborotli jarayonlarni bilmasdan turib, ishlash tartibini tahlil qila olmaymiz va tabiiyki, aniq natijaga kela olmaymiz. Biror qaror qabul qilishda asosiy manba bo‘lib axborot hisoblangani kabi, boshqarish ham turli usullarda uzatilayotgan har xil signal - axborotlar orqali amalga oshiriladi.
Masalan, yuqori hosil olish uchun ob-havoning kelishiga qarab qachon yerni shudgorlash, qachon sug‘orish zarurligini aniq bilish maqsadida dehqonlar o‘z tajribalaridan hosil bo‘lgan axborotlarga asoslanib ish yuritadilar. Shunga ko‘ra, turli texnika va usullarni qo‘llash bo‘yicha tadbirlar belgilanadi. Bundan ko‘rinadiki, dehqonlarning matbuot, radio va televideniya orqali e’lon qilinadigan ob-havo ma’lumotlariga katta e’tibor qaratishlari bejiz emas ekan.
Keltirilgan misollar axborotlarni to‘plash va ularni qayta ishlash kabi jarayonlarni o‘z ichiga olganligini ko‘rish mumkin.
Yuqoridagilarga asoslanib shuni ayta olamizki, har qanday axborot uzatish jarayonini quyidagi chizma orqali tasvirlash mumkin:
Quyidagi rasmda kurrayi zaminimizning turli hududlarida ob-havo ma’lumotini to‘plash va uzatish jarayoni aks ettirilgan:
Bu jarayondagi axborot manbayiga misol sifatida borliqni, qabul qilish vositasiga esa insonni olish mumkin. Axborot manbayi bo‘lib borliqdagi ob-havo harorati bo‘lsa, aloqa vositasi sifatida badandagi sezgi retseptorlari va nerv kanallari xizmat qiladi va nihoyat, axborotni qabul qilish vositasini esa inson ongi tashkil etadi.
Endi borliq ta’sirining inson ongida axborot ko'rinishida aks etish jarayonini quyidagi ko'rinishda tasvirlashimiz mumkin:
Axborot manbayi yoki uzatish
Aloqa vositalari
Axborotni qabul qilish vositasi
Nazorat savollari
Axborotni hosil qilish, to'plash, soddalashtirish jarayonlariga misollar keltiring.
Axborotni nusxalash, o'lchash, buzish jarayonlarini tahlil etib bering.
Axborotlarni uzoq masofaga uzatish usullariga misollar keltiring.
Axborotlarni kompyutersiz va kompyuterda saqlash vositalariga misollar keltiring.
Inson tanasiga bog'liq ravishda axborot manbayi, aloqa vositasi va axborot qabul qilish vositalariga misollar keltiring.
Texnik vositalardan axborot manbayi, aloqa vositasi va axborot qabul qilish vositalariga misollar keltiring.
Biror axborot ob’yekti to'g'risidagi axborotni ikki xil ko'rinishda tasvirlab bering.
Axborot asosiy xususiyatlari yoki turlarini misollar bilan yoriting.
«O'zbekiston mustaqilligining ... yilligini nishonladik» iborasidagi yetishmayotgan axborotni aniqlang va izohlang.
Do'stlaringiz bilan baham: |
