O’zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.1.4-rasm To’ng’iz ( Sus scrofa)
Ular poda bo’lib yashashadi. Podada asosan urg’ochsi va yosh bolalari bo’ladi. Juftlashish vaqida alohida-alohida yashashadi. Juftlashish vaqti avgustning o’rtalaridan dekabrgacha davom etadi. Yiliga bir marta ko’payadi, 4-10 tagacha bola tug’adi. To’ng’izlar ovlanadigan hayvonlar hisoblanib, ularning go’shti, terisi va junlaridan foydalaniladi. O’rtacha hisob bilan bitta to’ng’iz 50 kg go’sht, 10 kg yog’, 250 dm2 teri va 0,5 kg jun beradi.
2.2 Respublikamiz faunasi sutemizuvchilarining “Qizil kitob”ga kiritilgan turlari. Masalan: Buxoro bug’usi, jayron, sayg’oq, qulonlar.
1983 yilda O’zbekiston “Qizil kitobi” chop etildi. O’zbekistonning Qizilqum, Baday-To’qay, Zarafshon qo’riqxonalari va shu qatorda 2 ta milliy bog’ (Zomin, Ugom-CHotqol) o’z faolyatini yurguzmoqda. Qizil kitobga sutemizuvchilarning 24 ta turi kiritilgan. O’zbekiston Respublikasida muhofaza qilinadigan hududlarga quydagilarni misol qilib keltirishimiz mumkin.

1. 
   Davlat qo’riqxonalari;
   
2. 
   Tabiiy bog’lar;
   
3. 
   Kompleks ( landshaft) buyrutmalar;
   
4. 
   Muhofaza etiladigan landshaftlar
   
5. 
   Tabiat yodgorliklari;
   
6. 
   Alohida tabiiy resuruslarni boshqarish uchun hududlar.
   

O’zbekiston hayvonot dunyosi xilma-xil bo’lib, O’rta Osiyodagi boshqa mamlakatlar kabi o’ziga xos turlarga ega. Respublikamizda sutemizuvchilarning 6 ta turkumi: hasharotxo’rlardan(6 tur) ko’lqanotlilar( 19 tur) kemiruvchilardan(42 tur) yirtqichlardan (23) tur va juft tuyoqlilardan 8 turga mansub 100 tur uchraydi. Eng noyob va kam uchraydigan sutemizuvchilarning 24 turi, shu jumladan burama shoxli echki, qushoyoq, ko’k sug’ur, olako’zan, ayiq, qoplon, silovsin, ilviris , sirtlon, jayron, shomshapalak, tunshapalak, O’zbekiston Respublikasi “ Qizil kitobi” ga kiritilgan. (2003).
Jayron, kiyik, ohu (Gazellasubgutturosa) — ohular (gʻizollar) urugʻiga mansub sut emizuvchi hayvon. Tanasining uz. 94—115 sm, boʻyi 60—65sm, ogʻirligi 25—30 kg . Urgʻochisi shoxsiz. Erkagining shoxi qora, yoʻgʻon va boʻgʻimli uzunligi 40 smgacha. Markaziy Osiyo va Gʻarbiy Osiyoda, jumladan. Oʻzbekiston, Janubiy Qozogʻistonning choʻl va chalachoʻllarida tarqalgan. Bahor va yozda 4—7 tadan, qishda 15—20 tadan, baʼzan bir necha yuztadan poda boʻlib oziqlanadi. Koʻklamda gʻallasimonlar va efemer oʻsimliklar, kuzda shoʻrak va shuvoqlar; qishda butalar novdasi va mevasi bilan oziqlanadi. Jayronning oyoqlari ingichka, tez (soatiga 60 kmgacha) yuguradi. April va mayda 1—2 bola tugʻadi. Goʻshti va terisi uchun koʻplab ovlanishi tufayli soni juda kamayib ketgan. Buxoro va Surxondaryoda Jayronni koʻpaytirish uchun maxsus pitomnik (parvarishxona)lar tashkil etilgan. Buxoro viloyatidagi Noyob yo‘qolib borayotgan turlarni ko‘paytirish bo‘yicha “Jayron” ekomarkazi Buxoro shahridan 42 km uzoqlikda, Qizilqum cho‘lining janubi-g‘arbiy qismida joylashgan bo‘lib, qo‘riqlanadigan tabiiy hudud mavqeiga ega. Ekologik markaz noyob tuyoqlilarni parvarish qilish uchun samarali markazlardan biri sifatida e’tirof etiladi. Bundan tashqari, ekomarkaz hududida O‘zbekiston Qizil kitobi va xalqaro Qizil kitobga kiritilgan oddiy hamda noyob hayvon va o‘simliklarning boshqa turlari mavjud.(2.2.1-rasm)