O’zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.1.3-rasm Arxar
Kavsh qaytarmaydiganlar (Nonruminantia) kenja turkumi vakillari har xil kattalikda, tanasi og’ir, bo’yni, oyoqlari va dumi kalta, terisi qalin juft tuyoqlilar kiradi. Qoziq tishlari kuchli rivojlangan, doimo o’sib turadi; oziq tishlari bo’rtmali. Kavsh qaytarmaydiganlardan farq qilib oshqozoni bo’lmalarga bo’linmagan, soda tuzilgan va ovqat chaynalish uchun og’izga qaytarilmaydi. Kavsh qaytarmaydiganlar kenja turkumiga 3 ta oila: suv ayg’irlari (Hippopotamidae), to’ng’izlar (Suidae), pekarlar (Tayassuidae) va 10 dan ortiq tur kiradi. MDHda, shu jumladan O’zbekistonda bitta turi, ya’ni to’ng’iz (Sus scfora) uchraydi.
To’ng’izlar (Suidae) oilasi vakillarining tumshug’I uzun, uchi doira shaklidagi yassi va tuksiz harakatchan tog’aydan iborat. To’ng’izlarning tanasidagi junlari siyrak, asosan dag’al qillardan iborat. Ularning tishlari 44 ta bo’ladi. Yuqori jag’idagi qoziq tishlari yaxshi rivojlangan, uzun, yuqoriga qayrilgan.
Tish formulasi: i3/3; c1/1; pm4/4; m3/3;*2=44
To’ng’iz, cho’chqa (Sus scfora) – sutemizuvchilar sinfining juft tuyoqlilar turkumiga mansub hayvon. To’ng’iz (yovvoyi cho’chqa) ancha yirik hayvon, tanasining uzunligi 2 metrgacha, vazni 240-300 kg gacha keladi. To’ng’izlar har xil ozuqalar bilan oziqlanadi. Yiliga bir marta ko’payadi va 4-6 ta, ba’zan 12 tagacha bola tug’adi. To’ng’izlarning og’irligi 80-150 kg, ba’zilari hatto 300 kg gacha boradi. U Yevropa va Osiyo qit’asida tarqalgan. O’zbekistonda tog’li joylarda va to’qaylarda uchraydi. Gavdasi katta, bo’yni yo’g’on, boshi o’rtacha kattalikda, tumshug’i konus shaklli ko’ndalangiga kesilgan. Qulog’i katta va yalpoq, ko’zi kichkina. Gavdasi qalin junli. Voyaga yetgan to’ng’izlarning rangi qo’ng’ir bo’ladi. To’ng’iz bolalarining juni yo’l-yo’l bo’lganidan ularni o’tlar orasidan urg’ochilari oson topib oladi. To’ng’iz bolalari xavf tug’ilganda qattiq chiyillaydi va kattalari ularni himoya qilish uchun tashlanadi. Ozuqa tanlamaydigan hayvonlar hisoblanadi, yerni kovlab qurt-qumursqa, o’simlik ildizlari va kichkina sichqonlar bilan oziqlanadi.(2.1.4-rasm)