O’zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

II BOB. Juft tuyoqlilar turkimi va sistematikasi.
2.1 O’zbekistondagi kavsh qaytaradigan va kavsh qaytarmaydigan juft tuyoqlilar kenja turkumi vakillari.
Juft tuyoqlilar ( Artiodactyla) turkumiga ko’pincha quruqlikda ba’zan suvda yashovchi ( suv otlari) kabi yirik hayvonlar kiradi. Juft tuyoqlilar turkimiga asosan yirik va o’rtacha kattalikdagi o’simlikxo’r tuyoqli sutemizuvchilar kiradi. Faqat yovvoyi cho’chqalar, ya’ni to’ng’izlargina xammaxo’r. Oyoqlari o’qi kuchli rivojlangan bo’lib, 3 va 4 barmoqlari o’rtasidan o’tadi. 2 va 5 barmoqlari kuchsiz rivojlangan. Birinchi barmog’i bo’lmaydi. Juft tuyoqlilarning o’mrov suyagi rivojlanmagan bo’ladi. Barmoq falangalari shox tuyoq bilan qoplangan bo’ladi. Ko’pchiligining oyog’i baland bo’lib, tez yugurishga moslashgan. Masalan ohu ( g’izol) 65 km tezlikda, jirafa esa 45-50 km tezlikda yugurish xususiyatiga ega.
Juft tuyoqlilar turkumi ikkita kenja turkumga: kavsh qaytaruvchilar va kavsh qaytarmaydiganlar kenja turkumlariga bo’linadi. Hozirgi vaqitda faunasida 150 tadan 174 tagacha turi ma’lum. MDH da 22 ta turi, O’zbekistonda esa 9 ta turi uchraydi. Bir qancha turlari xonakilashtirilgan. Ko’pchilik yovvoyi turlarining soni kamayib ketgan. Juft tuyoqlilarning ba’zi turlari O’zbekiston “qizil kitob”iga kiritilgan. Bularga ( hongul, jayron, ustyurt qo’yi, Buxoro qo’yi, Qizilqum arxari kabi turlari. Juft tuyoqlilar turkumi yer yuzida keng tarqalgan Yangi Zellandiya va Avstraliyada ham induksiya qilingan. Juft tuyoqlilar turkumi vakillaridan bug’ular, kiyiklar, qo’ylar, echkilar ko’chib yurib hayot kechiradi. Migratsiya qilishi esa gorizontal va vertikal bo’ladi. Masalan: gorizontal migratsiyaga misol qilib MDH da shimol bug’usi, Afrikada esa kiyiklarning ko’chib yurishi misol bo’la oladi. Vertakal migratsiyaga esa tog’ echkilari qishda baland tog’lardan o’rmon zonasiga va tog’oldi zonasiga tushushi, yozda esa tog’ cho’qqilaridagi qor erib, pastdagi o’t o’lanlar qurishi natijasida bu hayvonlarning aksincha yana toqqa ko’tarilishi misol bo’ladi.