O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

r
qt(1.2)
, r
qt(1.3)
, r'
qt(2.3)
va r
1
, r'
2
, r'
3
aktiv qarshiliklar transformator YK,
O‗K va PK chulg‗amlarining o‗zaro joylashishiga deyarli bog‗liq bo‗lmaydi. 
Magnitlovchi shoxobchaning qarshiligi Z
0
ning qiymati zarur bo‗lgan holda, 
uni salt ishlash tajribasidan ikki chulg‗amli transformatorniki kabi aniqlash 
mumkin. 
Ilgari uch chulg‗amli transformatorlarning YK/O‗K/PK chulg‗amlarining
quvvatlari YK chulg‗ami quvvatiga nisbatan quyidagi variantlarda:
a) 1,0 / 1,0 / 1,0; b) 1,0 / 0,667 / 1,0; c) 1,0 / 0,667 / 0,667 tayyorlangan. 
Bunday kuch transformatorlarining chulg‗amlarini «b» va «c» variantlarda
tayyorlash uchun mis kam sarflansa ham, ularni amalda samarali ishlatish
imkoniyati nisbatan cheklangan, chunki ikkilamchi chulg‗amlardan bittasiga
yoki ikkalasiga ham to‗la quvvatning 66,7 foizini yo‗naltirish mumkin bo‗lar
edi. Shuning uchun standart tavsiyasi bo‗yicha zamonaviy uch chulg‗amli kuch
transformatorlarida chulg‗amlarining quvvatlari faqat «a» varianti bo‗yicha,
ya‘ni har bittasi 100 foiz quvvatga mo‗ljallab tayyorlanadi. Bunda transformator 
100 foiz quvvatni ikkilamchi chulg‗amlardan bittasiga beradi yoki bu quvvat 
ikkinchi va uchinchi chulg‗am quvvatlarining yig‗indisiga teng bo‗ladi. 
Chulg‗amlarning o‗zakda joylashtirish ketma-ketligi transforma tor qisqa 
tutashuv kuchlanishlari qiymatiga ta‘sir qiladi. Masalan, TДТН–40000/110 tipli 
katta quvvatli transformatorda chulg‗amlar o‗zakda PK–O‗K–YK ketma-ketlikda 
joylashtirilganda ularning qisqa tutashuv kuchlanishlari
u
qt.(1.2)
=10,5,
u
qt.(1.3)
=17,5
va
u
qt.(2.3)
=6,5
foizlarga bo‗lsa, O‗K–PK–YK ketma-ketlikda

---

50 
joylashtirilganda esa 
u
qt.(1.2)
=17,5, u
qt.(1.3)
=10,5 va u
qt.(2.3)
=6,5
foizlarga teng 
bo‗ladi.
Shuni ta‘kidlash lozimki, kuchlanishi U ≥ 220 kV bo‗lgan umumiy maqsadli 
uch chulg‗amli kuch transformatorlarida qisqa tutasuv kuchlanishlari oshadi. 
Masalan, TДТН–40000/220 tipli katta quvvatli transformatorda chulg‗amlar 
o‗zakda PK–O‗K–YK ketma-ketlikda joylashtirilganda ularning qisqa tutashuv 
kuchlanishlari
u
qt.(1.2)
=12,5, u
qt.(1.3)
=22,0 va u
qt.(2.3)
=9,5
foizlarga teng bo‗ladi.
Yuklama ulangan uch chulg‗amli transformator ikkinchi va uchinchi 
chulg‗am kuchlanishlarining o‗zgarishi quyidagi formulalar bilan aniqlanadi: 
(
*
( 
)
+
(
*
( 
)
+
}
(1.20) 
Almashtirish sxemadan va vector diagrammadan ko‗rinishicha uch 
chulg‗amli transformator ikkilamchi kuchlanishlarining o‗zgarishlari (∆U
1.2 
va 
∆U
1.3
) mos ravishda ikkinchi va uchinchi chulg‗amdan o‗tadigan yuklama toklari 
(I'
2
vaI'
3
)ga bog‗liq ekan. 
Foydali ish koeffitsiyenti
. Uch chulg‗amli transformatorda ikkinchi va 
uchinchi chulg‗amlari to‗la quvvatlarining transformator nominal quvvati bilan 
o‗zaro bog‗lanishi quyidagicha, ya‘ni S
2
=k
yu.2 
S
N
, S
3
=k
yu.3
S
N
ekanligini hisobga 
olgan holda yuklamaning ixtiyoriy kattaligi uchun uning FIK (1.21) formula 
bo‗yicha aniqlanadi. Bu formulada k
yu.1
=I
1
/I
1N
, k
yu.2
=I
2
/I
2N
, k
yu.3
=I
3
/I
3N
– mos 
ravishda 
birlamchi, 
ikkinchi 
va 
uchinchi 
chulg‗amlarning 
yuklama
koeffitsiyentlari; 
*
( 
)
( 
)
( 
)
+
(1.21) 
bunda:
mI
2
1N 
(k
yu.1
·r
1
+k
yu.2
· r'
2
+k
yu.3
·r'
3
)
– elektr isroflari;
P'
0N
– transformatorga
nominal kuchlanish berilgandagi salt ishlash isroflari; S
N
– transformatorning 
to‗la nominal quvvati; 
cosυ
2 
va 
cosυ
3
– yuklamalarning quvvat koeffitsiyentlari. 

---

51 
Ikkinchi va uchinchi chulg‗am quvvat koeffitsiyentlari 
cosυ
2
=cosυ
3
=1
bo‗lganda uch chulg‗amli transformatorlarning FIK 
η=98,25‚99,25
foiz 
bo‗ladi. 
Standart tavsiyasi bilan uch fazali uch chulg‗amli transformatorlarda 
Y/Y
N
/∆ –0–11 yoki Y
N
/∆/∆ –11–11, bir fazali uch chulg‗amli transformatorda esa 
I /I /I – 0 – 0 guruhlar ishlatiladi.