Mavzu: Uch fazali transformatorning
chulg'am turlari va ulanish guruhlari
Reja
1.
Transformatorning «yulduz-yulduz» ulanishi
2.
Transformatorning «yulduz-uchburchak» ulanishi
3.
Transformatorning «yulduz-zigzag» ulanishi
Uch fazali transformatorlarda chulg‘amlaming ulanish
guruhlari YK va PK chulg‘amlarga tegishli bir xil liniyaviy
kuchlanishlari vektorlarining o‘zaro siljish burchagini
ifodalaydi.
Chulg'amlarning ulanish guruhini odatdagi (siferblatli,
ya’ni doirachada 1+12 raqamlar ko’rsatilgan) soatdan
foydalanib aniqlash usuli amalda o‘ng‘ay hisoblanadi (bu
usul standartda ham belgilangan).
Buning uchun, dastavval, soatni tasvirlovchi doira
chizilib, uning raqamlari aylanaga teng taqsimlab
belgilanadi.
Uch fazali transformatorning ulanish guruhi YK va PK
chulg‘amlarning liniyaviy EYK vektorlari orqali
aniqlanganligidan doiraga YK chulg‘am uchun EYK lar
vektor diagrammasi chiziladi.
Buni quyidagi sxemalarda ko‘rib chiqamiz:
1. Transformatorning chulg‘amlari Y /Y sxemaga
ulanganda YK chulg‘am fazaviy EYK larining vektor
diagrammasi bir-biridan faza jihatdan 120° siljigan uchta
bir xil vektordan iborat bo‘lib, ularning uchlari o‘zaro
to‘g‘ri chiziqlar bilan ulanganda tomonlari liniyaviy
(fazalararo)
kuchlanishni
beradigan
teng
tomonli
uchburchak hosil bo‘ladi.
Uchburchakning bitta (masalan, AB) tomoni YK
chulg‘amning liniyaviy EYK vektoriga modul jihatdan
teng (AB= EAB) va soatning “12” raqamiga doimiy
ravishda yo‘naltirilgan bolishi kerak. Shu sababli YK
chulg‘amining vektor diagrammasiga oid uchburchakni
doiraning markazidan “12” raqamga yo‘naltirilgan AB
radiusni
chizishdan
boshlanadi
(2,a-rasm).
Shu
uchburchakka oid boshqa ikki tomonining holatini
aniqlash uchun uzunligi AB radiusga teng bo‘lgan BC
vatami B nuqtadan o'tkazamiz. A, B va C nuqtalarni o'zaro
to‘g‘ri chiziqlar bilan birlashtirib, teng tomonli uchburchak
hosil qilinadi. Bu uchburchak medianalarining kesishgan
nuqtasidan uning uchlarigacha bo‘lgan oraliq (chizmada
vektor) YK chulg‘am fazaviy EYK lami beradi. YK
chulg'am uchun aniqlangan fazaviy EYK vektorlari
transformatorning
PK
chulg'ami
uchun
vektor
diagrammani qurishda zarur bo'ladi. Bunda YK va PK
chulg‘amlaming o'ralish yo‘nalishi hamda fazaviy
chulg‘amlarning boshi va oxirlarining belgilanishi bir xil
bo‘lganida bir o‘zakka joylashtirilgan chulg‘amlami bitta
faza magnit oqimining kuch chiziqlari kesib o'tganligi
tufayli chulg‘amlarning EYK lari fazaviy chulg‘amlarining
oxiridan boshiga bir xil (musbat) yo'nalgan holati
tekshiriladi.
Ikkilamchi chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ab
(bir
fazali transformatorda fazaviy EYK vektori E
xa
) YK
chulg‘amning liniyaviy EYK vektori E
AB
ga (bir fazali
uchun fazaviy EYK vektori
Exa
ga) nisbatan 0 dan 360°
oralig‘ida burchaklarga siljigani uchun 360° ni 12 ga
bo‘lgandan chiqqan natija (30°) ulanish guruhining birligi
qilib qabul qilinadi. “Yulduz” sxemasiga ulangan PK
chulg‘am EYK lari vektor diagrammasini qurish uchun YK
chulg‘amning A fazaviy chulg‘am EYK vektori
Exa
bilan
mos tushadigan yo‘nalishda yordamchi MN punktir chiziq
chiziladi (2-rasm) va uning doiradan yuqori qismida birorta
nuqtani belgilab, shu nuqtadan PK chulg‘amning fazaviy
EYK vektorlari (E
xa
va E
ub
) ni YK chulg'am “A” va “B”
fazalarining tegishli EYK vektorlari (E
xa
va E
yb
) ga mos
ravishda yo'naltiriladi. Ulaming uchlarini birlashtirib,
liniyaviy EYK vektori Eab hosil qilinadi. Guruhni aniqlash
uchun shu vektorning yo‘nalishini aniqlash kifoya bo'ladi.
PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ab
ning YK
chulg'am liniyaviy EYK vektori E
AB
ga nisbatan siljishini
aniqlash maqsadida PK chulg‘am uchun qurilgan vektor
diagrammaning E
ab
vektorini o'ziga parallel ravishda
doiraning ichidagi YK chulg'am vektor diagrammasi
tomon siljitishda uning “a” nuqtasi E
AB
vektorning “A”
nuqtasi ustiga tushishi zarur.
E
xa
va E
xa
fazaviy EYK vektorlar MN chizig'i ustida
yotganligidan “a” nuqtani “A” nuqta tomon surishda juda
ham qulaylik yaratadi.Chulg‘amlar Y/Y ulangan hol uchun
qurilgan vektor diagrammalar shu tartibda birlashtirilganda
PK chulg‘amning liniyaviy EYK vektori Eah YK
chulg‘amning liniyaviy EYK vektori E
AB
bilan ustma-ust
tushadi.
Ulaming orasidagi siljish burchagi 0 bo‘lgani uchun
chulg‘amlarning ulanish guruhi 0 (0 : 30°= 0) bo‘ladi
(mazkur usuldagi sanoq sistemasi 0 dan boshlanishi uchun
“12” ni “0” bilan almashtirish tavsiya qilinadi). Uch fazali
transformatoming ulanish guruhini soat yordamida
aniqlash usulida PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori (E
ab
)
soatning kichik mili bilan belgilanadi va chulg'amning
ulanish guruhlariga qarab, soatning bu mili 12 (0) dan 11
gacha bo‘lgan turli butun sonlarni ko‘rsatishi mumkin (6.2-
rasm).
2. Transformatoming YK chulg‘ami “yulduz”, PK
chulg‘ami esa “uchburchak”sxemasi (2,f-rasm) boyicha
ulanganda YK chulg‘amida o'zgarish bo'lmagani tufayli bu
chulg‘am uchun vektor diagramma 2,a-rasmdagi bilan bir
xil bo‘ladi (2,e-rasm).
Chulg‘amlari bir xil yo‘nalishda o‘ralgan, fazaviy
chulg‘amlari
uchlarining
belgilanishi
va
bu
chulg‘amlardagi EYK laming yo‘nalishlari ham bir xil
bo'lgan PK chulg‘amda liniyaviy EYK E
ab
miqdor jihatdan
shu chulg'am fazaviy EYK Eub ga teng (E
ab
= E
ub
), teskari
ketma-ketlikda
ulab “uchburchak” sxemasi hosil
qilinganda esa E
ab
' = E
b
'
u
bo‘ladi).
2,e-rasmdagi PK chulg‘am uchun vektor diagrammani
qurishda yordamchi MN chizig‘ining doiradan yuqori
qismida bironta nuqtadan YK chulg‘amning “B” fazaviy
EYK vektori EYB ga parallel qilib, unga mos yo‘nalishda
Eah =Euv vektori chiziladi. Boshqa fazalarga oid EYK
vektorlami ham shunday tartibda chizish mumkin. So‘ngra
PK chulg‘am liniyaviy EYK vektori E
ah
ni o‘ziga parallel
qilib, uning “a” nuqtasi YK chulg‘am liniyaviy EYK
vektori EA1S ning MN chizig‘i ustidagi A nuqtasi bilan
ustma-ust tushgunga qadar siljitiladi. Bu holda E
ab
vektor
soatning “ 11” raqamiga yo‘nalgan holatni egallaydi.
Demak, transformator chulg‘amlarining ulanish guruhi 11
ekan. E
AB
vektoridan boshlab soat milining aylanishi
bo‘yicha burchakni o‘lchab, uni 30° ga boʻlganda ham shu
natija (330° : 30° = 11) olinadi.
Chulg‘amlarining o‘ralish yo‘nalishi va uchlarining
belgilanishi bir xil bo‘lib Y/Z sxema bo'yicha ulangan
(6.3,a-rasm ) transformatoming PK chulg‘am EYK lari
vektor diagrammasini (6.3,b-rasm) qurish uchun “A”
fazaning (“a-x'”) va B fazaning (“b'-y”) g‘altaklari o‘zaro
qarshi ulanganligi tufayli ularda hosil bo'ladigan EYK lar
bir-biridan 120° siljigan hamda EYK lari teskari
yo'nalganligidan ularni geometrik ayirish natijasida
fazaviy EYK vektorlari (E
a
, E
b
, Es) hosil qilinadi, ya’ni:
E
a
= E"
b
—E'
a
, E
A
= E"
c
—E'
b
, E
c
= E"
a
~E '
c
(3,b-rasm). “B”
fazaning ikkinchi (“b'-u”) g‘altagida hosil bo‘ladigan EYK
E"
b
neytralga yo‘nalgan, shu fazaga tegishli YK chulg‘am
EYK E
b
esa neytraldan chulg‘am boshiga yo‘nalgan. Shu
sababli E"
b
vektorini E
b
ga teskari yo‘nalishda qo‘yiladi va
uning uchidan “A” fazaning PK chulg‘amiga tegishli
birinchi (“a-x'”) g'altagi EYK vektori E
A
ni YK
chulg‘amning “A” fazaviy EYK vektori E'
a
ga mos
yo‘naltirib chiziladi.
So‘ngra E'
a
vektorining uchini neytral nuqta bilan
birlashtirib fazaviy EYK vektori Ea hosil qilinadi. “B” va
“C” fazaviy chulg‘amlaming tegishlicha EYK vektorlari E
b
va Es lar ham xuddi shu tartibda hosil qilinadi (3,b-rasm).
E
a
va E
b
vektorlaming uchlarini birlashtirib E
ab
vektorining
yo‘nalishi va kattaligini aniqlaymiz.
Bu vektorni o‘ziga parallel ravishda YK chulg'am
uchun qurilgan vektor diagrammaning “A” nuqtasiga
liniyaviy vektor Eab ning “a” nuqtasi ustma-ust tushadigan
qilib ko‘chirilganda Eab vektori soatning “11” raqamiga
yo‘nalganligi kuzatiladi (3,d-rasm). Demak, berilgan
sxema uchun chulg‘amlarning ulanish guruhi “11” ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |