O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

R. Shedrinning fortepiano va orkestr uchun yozilgan Ikkinchi kontserti.

R. Shedrin asarida kontsert xususiyati musiqa tilining barcha darajalarida o‘z aksini 
topgan. Musobaqa tamoyili nafaqat solist va orkestr, shuningdek orkestr guruhlarini 
o‘zaro taqqoslashda, balki solistning o‘ng va chap qo‘llari o‘rtasida, shakllar qismlari 
orasida ham seziladi. 

---

58 
“Improvizatsiya”, “Dialoglar”, “Kontrastlar” kabi qismlar nomlarida R. Shedrin 
kontsert ko‘rinishining uchta turini taqdim qiladi. Zamonaviy tovushlar muhitini 
(kompozitor musiqachilar yashayotgan uyning tovush kontrastlarini ko‘rsatmoqchi 
bo‘ladi) oqilona ifoda etuvchi uchinchi qismida jaz improvizitsiyasi ijro etiladi. Jaz 
bu yerda umumiy montaj harakatining ishtirokchilaridan biridir. Bunday harakatlarda 
hech kim va hech nima ustuvorlikka ega emas, barcha kontrastlar hayot 
taassurotlarining turli ko‘rinishidir. 
Savollar: 
1. Kamer simfoniya deganda nimani tushunasiz? 
2. Kamer simfoniyalarga misol keltiring. 
3. Neoklassitsizm tamoyillari qaysi asarlarda ko‘zga tashlanadi? 
4. Jaz yo‘nalishining asosiy xususiyatlari. 
5. Improvizatsiyaning simfoniyalarda qo‘llanilishi?
MUSIQIY TEATRNING YANGI JANRLARI 
Tayanch so‘zlar: 
Musiqiy teatr, mono-opera, opera-duet, vokal simfoniya. 
Janr masalasiga oid izlanishlar 60-yillardagi musiqiy teatrni ham qamrab oladi. 
San’at uchun kichik shakldagi opera janri (mono-opera, opera-duet) keyingi o‘n yil 
davomida ko‘p kompozitorlarni o‘ziga jalb qildi, ammo aynan 60-yillar uni kashfiyot 
qilish davri bo‘ldi. 
Kamer operaga bo‘lgan qiziqish va u bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning psixologik 
dunyosiga bo‘lgan e’tibor san’atni monolog shaklida talqin qilishga olib keldi. 
Kamer operada qahramonning yangi turi – murakkab, betakror ma’naviy 
dunyoga ega, tevarak-atrofdagilarga, barcha ma’naviy-estetik va ijtimoiy masalalarga 
o‘ta e’tiborli lirika paydo bo‘ldi. 
Y. Butskoning “Aqldan ozgan inson xatlari” (1964), “Oq tunlar” (1969), 
“Rassom xatlaridan” (1973), A. Xolminovning “Kolyaska” (1971) va “Shinel” 
(1971), G.Fridning “Anna Frank kundaligi” (1969), “Van Gog xatlari” (1971),
V. Kobekinning “Aqldan ozgan inson kundaligi” (1978), L. Desyatnikovning 

---

59 
“Bechora Liza” kabilar mavjud operalarning bir qismini tashkil qilib, tinglovchilar va 
ommaviy axborot vositalari tomonidan baholangan yoki nashr etilgan asarlardir.
Kamer opera ma’lum ma’noda vokal simfoniyaga yaqin turadi. Har ikkala 
janrda liriko-dramatik o‘zak rivojlanish va nutqiy ifodaning monologik tamoyili 
ustuvordir. 
Kamer opera ham, vokal simfoniya ham matnga bog‘liqdir. Matnning obrazli-
ma’no yuklamasi har ikki holatda ahamiyatlidir. Vokal va instrumental janrlarni 
birlashtirish vokal simfoniya xususiyatlarini va aksariyat kamer operalar 
dramaturgiyasining simfonizatsiyalashini belgilab beradi. 
Kompozitorlar ijodida monoopera janri kamer operaning alohida turi bo‘lib 
hisoblanadi. Bir shaxs uchun yozilgan opera (Y. Butskoning “Aqldan ozgan 
insonning xatlari”, “Rassomning xatlaridan”; G. Fridning “Anna Frank kundaligi”; V. 
Gubarenkoning “Muhabbat xatlari”) va mavzu o‘ta kam sonli shaxslar bilan 
chegaralangan kamer operalar (Y. Butskoning “Oq tunlar”i; G. Sidelnikovning 
“Bechora insonlar”i; A. Xolminovning “Shinel”i) monooperalar qatorida turadi. 
Monooperada, odatda, ichki psixologik harakatga katta e’tibor qaratilib, tashqi 
voqealar umumiy holda ko‘rsatiladi. Shu bilan shaxs fojeasi alohida qayd etiladi. 
Monoopera XIX asr rus san’ati an’analarini davom ettirib, ma’naviy ijtimoiy 
muammolarga katta e’tibor berishi, gumanistik mazmun va ifodaviy intilishi 
kuchliligi bilan ajralib turadi. Monooperadagi intellektuallashtirilgan-falsafiy 
mushohadalar tevarak-atrof huruji ta’sirida yo‘q bo‘lib ketayotgan insonning oliy 
insoniy sifatlarini himoya qilishga qaratilgan.