O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

KAMER SIMFONIYA VA KONTSERTLASH, NEOKLASSITSIZMNING
KO‘RINISHI SIFATIDA
Tayanch so‘zlar: 
Neoklassitsizm, jaz, improvizatsiya, sotsial-publitsistik , 
sub’ektiv-lirik. 
60-yillardagi kamer musiqadagidek simfonik va kontsert musiqasida ham 
kontrastli uslubiy taqqoslashlar, turli vositalar, tafakkurning yangicha tamoyillari va 
janr hosil bo‘lishning sintezini izlash holatlari yuzaga kelgan edi. Simfoniyaniing 
kamer tarmog‘i, kontsert janrlari va shakllari rivojlanishi ko‘zga tashlanmaydigan 
darajada bo‘lib, bu ko‘lam oldingi davrlarda kuzatilmagan edi. Shu bilan birga 50-
yillarning ikkinchi yarmida kontsert musiqasining ildam rivojlanishi munosabati 
bilan bunga ma’lum darajada ishora qiluvchi unsurlar mavjud bo‘lgan.
M. Vaynbergning kamer simfoniyalari
. M. Vaynbergning kamer orkestri uchun 
yozilgan asarlarida bir talay tipologik xususiyatlar mavjud. Uning aksariyat asarlarida 
vaqtni ifoda etuvchi ratsionallik-emotsional va lirik mazmun bilan birga keladi.

---

54 
M. Vaynbergning ijodida sotsial-publitsistik va sub’ektiv-lirik motivlar aralashib 
ketgan. Kompozitor asarlarining obrazlilik va dramaturgiyasining o‘ziga xos 
jihatlarini mazkur sintez belgilab beradi. Uning musiqasidagi lirik qatlamni 
yaratishda kamer jihatlari muhim rol o‘ynaydi.
Torli orkestr va klavesina uchun yozilgan Yettinchi simofoniyaga (1964), 
masalan, kamer-instrumental musiqa katta ta’sir qildi. Mazkur musiqaga nozik-intel-
lektual fikrlar, ansamblning barcha ishtirokchilariga tenglik xos bo‘lgan. Torli orkestr 
uchun yozilgan Yettinchi va O‘ninchi simfoniyalar (1969) neoklassik tendensiyani – 
ko‘p holatda an’anaviy qoidalarni buzishga qaratilgan uslubiy izlanishga nisbatan 
munosabatni aks etadi. Simfoniyalardagi neoklassik elementlar M.Vaynbergga o‘z 
g‘oyalarining falsafiy mazmunini, ya’ni azaliy ma’naviy va estetik qadriyatlar va 
ularni saqlab qolishdagi murakkab kurash to‘g‘risidagi fikrlarni aniqlashga imkon 
beradi. Mazkur holat 80-yillardagi san’at uchun bosh muammolardan biri bo‘lib 
qoladi.
M. Vaynbergning torli orkestr uchun yozilgan simfoniyalariga, ayniqsa O‘ninchi 
simfoniyasiga kamer janrlar bilan birga instrumental kontsert janri katta ta’sir 
ko‘rsatgan edi. Simfoniya virtuozlar ansambli uchun yaratilgan bo‘lib, ko‘p sonli 
yakkaxon epizodlari va kadentsiyalari tufayli koncherto grossoga yaqin turadi. Ba-
rokko uslubini seriyali elementlar bilan birlashtirish, mantiqiy aniqlikni buzuvchi 
aleatorikani kontsertlilik davomi sifatida kiritish (solistlar improvizatsiya qilayotgan 
barcha kadentsiyalarning bir vaqtning o‘zida ijro etilishi) fojeali, kulminatsiyada esa 
deyarli qiyomat konsepsiyasini yaratishga qaratilgan.