O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi saida kasimxodjayeva

A. Shnitkening kamer musiqasi
.
A. Shnitkening kamer musiqasi sintez izlash 
bilan ajralib turadi. Unda lirik-psixologik san’at an’analari rivojlangan. Tashqi 
ko‘rinishidan uning aksariyat asarlari 60-yillarning noan’anaviy kamer musiqasining 
“to‘lqiniga mos kelmay” qolgan. Kompozitor musiqa asboblari sohasida 
eksperimentlar o‘tkazgan, nomlari moda bo‘lgan “Serenada”, “Dialog” kabi asarlar 
yozadi, yangi texnika usullarini qo‘llaydi. Shu bilan birga ularni murakkab psixologik 
konsepsiyalarni tar’riflashga yo‘naltirib, A. Shnitke amalda D. Shostakovich 
an’analarining vorisiga aylangan edi. Masalan, Y. Butsko tomonidan adolatli 
ravishda o‘ta ko‘p intellektual kuch borligini, yuqori professional xususiyatlarini 
qayd etilgan.
A. Shnitkening skripka va fortepiano uchun yozilgan Ikkinchi sonatasi (1968) 
bunga misol bo‘la oladi (28, 10–12). Mazkur ansamblda obrazlilik taranglashgan 
psixologik harakatni aks etib, odatiy va noodatiy ifodaviy vositalarning o‘zaro 
harakatidan hosil bo‘ladi. Kompozitor ko‘p davrlar usullarini, ya’ni barokko, klas-
sitsizm, romantizm usullarini birlashtiradi. 
Ammo ular kuchli transformatsiyaga uchrab, XX asrda yashovchi murakkab 
shaxsning ijodiy dunyosini va inson bilan demonik kuchlar o‘rtasidagi doimiy 
kurashni aks etadi.
A. Shnitke sonataga Quasi una sonata* nomini beradi va “kvazi” ta’rifini temp 
va kadentsiyaga nisbatan qo‘llaydi. Umuman olganda asar mazkur “kvazi” 
tushunchasiga bo‘ysunadi. Musiqa tili elementlari odatiyligi bilan ajralib tursa ham, 
yo kulgili, yo bo‘rttirilganday tuyuladi.
Hatto eng odatiy ifodaviy vositalar kutilmagan jihatlarni ochadi. Odatiy 
bo‘lmagan cho‘ziq pauzalar yangicha eshitiladi, dinamik taqqoslarda va turli davr 
mavzularini ishlatilishda bir tomondan Bax mavzusi, uch tovushli sol-minor, ikkinchi 

---

53 
tomondan klasterlar, aleatorika, qatorlar texnikasi – paradoksal kutilmagan tamoyillar 
to‘liq qo‘llanilgan.
Mantiqiy qurilgan va o‘zaro bog‘liq bo‘lgan material orqali, musiqa san’ati 
mohiyatini tushunishga, uning qonuniyatlari umumiyligini va shakllar 
o‘zgaruvchanligini qayd qilishga A. Shnitke va boshqa kompozitorlar uchun I. S. Bax 
musiqasida jamlangan estetik jihatdan qimmatli bo‘lgan ramzlarni amalga oshirishga 
intilish ko‘rinib turadi.
Savollar: 
1. Kamer musiqasida jadal izlanishlarning sababini aniqlang. 
2. S. Sintsadzening birinchi kvartetlariga ta’rif bering. 
3. R. Ledenyevning kamer asarlarida yangilik belgilari? 
4. E. Denisovning kamer asarlarida Yangi Vena maktabining ta’siri? 
5. A. Shnitkening kamer musiqasida janr xilma-xilligi?